Bạn biết cảnh này rồi đấy: đèn tắt, căn phòng im ắng, và nhân vật trên màn hình từ từ mở cánh cửa tủ quần áo. Bạn biết có gì đó bên trong. Hơi thở bạn ngừng lại. Cơ bắp bạn căng cứng. Nhưng—bạn không hề nhìn đi chỗ khác. Thực tế, bạn còn nghiêng người vào.

Tại sao chúng ta lại sẵn sàng trải qua điều này?

Tại sao người ta lại bỏ tiền ra, dành thời gian, và cố tình chọn cảm giác sợ hãi - trong khi ngoài đời thực, chúng ta cũng sẽ chạy trốn khỏi chính cảm xúc đó?

Câu trả lời không đơn giản chỉ là "nó chỉ là giải trí". Nó sâu sắc hơn. Nó mang tính tâm lý. Và hóa ra, bộ não chúng ta được lập trình để tận hưởng nỗi sợ hãi - trong điều kiện thích hợp.

Sự an toàn của nỗi sợ hãi được kiểm soát

Chìa khóa cho sức hấp dẫn của phim kinh dị nằm ở một sự thật đơn giản: bạn không thực sự gặp nguy hiểm.

Khi một cú hù dọa bất ngờ khiến tim bạn đập nhanh, cơ thể bạn phản ứng như thể đó là thật - adrenaline tăng vọt, đồng tử giãn ra, các cơ bắp chuẩn bị chuyển động. Nhưng bộ não của bạn biết sự thật: bạn đang ngồi trên ghế sofa, trong phòng khách, với một bát bỏng ngô trên đùi.

Điều này tạo ra một trải nghiệm độc đáo gọi là khổ dâm lành tính - một thuật ngữ do Tiến sĩ tâm lý học Paul Rozin đặt ra. Nó mô tả lý do tại sao mọi người thích đồ ăn cay, tàu lượn siêu tốc hoặc phim buồn: chúng ta thích những cảm giác mạnh, miễn là chúng ta cảm thấy an toàn.

Trong phim kinh dị, nỗi sợ hãi trở thành một dạng bài tập tinh thần.

- Bạn đối mặt với bóng tối mà không có rủi ro thực sự.

- Bạn thử thách thần kinh của mình mà không phải chịu hậu quả.

- Bạn trải qua nỗi sợ hãi, rồi lại cảm thấy nhẹ nhõm - lặp đi lặp lại, như một nhịp điệu.

Vấn đề không phải là bản thân nỗi sợ hãi. Vấn đề là phải sống sót.

Tiến sĩ Margee Kerr, một nhà xã hội học nghiên cứu về nỗi sợ hãi và là tác giả của cuốn sách Scream: Chilling Adventures in the Science of Fear, giải thích: "Khi chúng ta biết mình không thực sự gặp nguy hiểm về thể chất, chúng ta có thể tận hưởng endorphin và dopamine. Phản ứng đó tương tự như cảm giác thực sự phấn khích và hạnh phúc." Cảm giác phấn khích sau khi xem phim? Không chỉ là dopamine. Đó là niềm tự hào.

Phim kinh dị tác động đến tâm trí bạn như thế nào

Các nhà làm phim không chỉ chiếu những cảnh đáng sợ. Họ tạo ra sự hồi hộp bằng các thủ thuật tâm lý vượt qua bộ não lý trí của bạn.

Hãy lấy âm thanh làm ví dụ. Trong The Exorcist hoặc Hereditary, bạn thường nghe thấy điều gì đó trước khi nhìn thấy nó—một tiếng thì thầm, một tiếng kẽo kẹt, một tiếng ù ù nhỏ. Đó là bởi vì tín hiệu thính giác kích hoạt nỗi sợ hãi nhanh hơn hình ảnh. Não bộ của bạn đã tiến hóa để phản ứng với những tiếng động đột ngột như những mối đe dọa tiềm tàng, ngay cả trong giấc ngủ.

Hoặc hãy cân nhắc đến nhịp độ. Những bộ phim như The Babadook hay The Witch không dựa vào các pha hù dọa bất ngờ. Họ tạo ra sự căng thẳng một cách chậm rãi, sử dụng sự im lặng, bóng tối và sự bất định. Bạn không sợ những gì trên màn hình—mà bạn sợ những gì có thể xuất hiện.

Điều này khai thác cái mà các nhà tâm lý học gọi là sự không chịu đựng được sự bất định—sự khó chịu sâu sắc của chúng ta khi không biết điều gì sẽ xảy ra tiếp theo. Phim kinh dị khai thác điều đó một cách hoàn hảo.

Ngay cả ánh sáng cũng đóng một vai trò:

- Ánh sáng yếu hạn chế tầm nhìn, buộc não bộ phải lấp đầy những khoảng trống—thường là những tình huống xấu nhất.

- Ánh sáng nhấp nháy mô phỏng sự bất ổn, khiến bạn cảm thấy mất phương hướng.

- Những cảnh quay cận cảnh khuôn mặt khiến bạn tìm kiếm những tín hiệu cảm xúc—làm tăng thêm sự căng thẳng.

Mọi lựa chọn đều được thiết kế để khiến bạn hơi mất cân bằng.

Tại sao một số người thích phim kinh dị (và những người khác không thể chịu đựng được)

Không phải ai cũng thích phim kinh dị. Một số người thấy nó căng thẳng, những người khác nói rằng nó làm hỏng giấc ngủ của họ. Tại sao lại có sự khác biệt này?

Một bài đánh giá năm 2019 (Tại sao) Bạn có thích phim kinh dị không? Một bài đánh giá về Nghiên cứu Thực nghiệm về Phản ứng Tâm lý đối với Phim Kinh dị — xem xét nhiều nghiên cứu thực nghiệm — cho thấy "có một mối quan hệ tích cực giữa việc tìm kiếm cảm giác mạnh và sự yêu thích/sở thích phim kinh dị".

Mặt khác, những người không thích phim kinh dị thường đắm chìm sâu hơn, cảm nhận những cảm xúc như thể chúng là thật. Ví dụ, trẻ em thường gặp khó khăn trong việc phân biệt giữa hư cấu và thực tế, đó là lý do tại sao một con quái vật dưới gầm giường lại có vẻ rất thật rất lâu sau khi phim kết thúc. Tính cách cũng rất quan trọng.

- Những người hướng ngoại thường thích trải nghiệm được chia sẻ—la hét với bạn bè khiến nó trở nên thú vị.

- Những người lo lắng có thể thấy khó khăn hơn để thoát khỏi tâm trạng sau đó.

- Những người xem đồng cảm có thể cảm thấy quá gắn bó với nỗi sợ hãi của các nhân vật.

Không có cách "đúng" nào để phản ứng. Nhưng việc hiểu được phản ứng của bản thân sẽ giúp bạn chọn xem gì—và khi nào.

Những lợi ích tiềm ẩn của việc sợ hãi

Dù bạn có tin hay không, việc xem phim kinh dị có thể mang lại những lợi ích tâm lý thực sự.

Những lợi ích khác bao gồm:

- Giảm căng thẳng – Cảm giác giải tỏa sau căng thẳng giống như được thanh lọc cảm xúc.

- Gắn kết xã hội bền chặt hơn – Cùng xem một bộ phim kinh dị sẽ xây dựng sự kết nối thông qua những phản ứng chung.

- Mở rộng phạm vi cảm xúc – Phim kinh dị khai thác nỗi đau buồn, sự cô lập – những chủ đề sâu sắc được bao bọc trong sự hồi hộp.

Không chỉ là tiếng la hét. Mà là cảm giác sống động hơn.

Vậy nên lần tới khi bạn nhấn nút phát một bộ phim kinh dị, đừng tự hỏi: Tại sao mình lại thích sợ hãi? Hãy hỏi: Phần nào trong tôi đã sẵn sàng đối mặt với bóng tối - chỉ trong 90 phút? Bởi vì trong sự an toàn của phòng khách, nỗi sợ hãi không phải là điểm yếu. Nó là một cánh cửa. Và đôi khi, bước qua nó khiến bạn mạnh mẽ hơn ở phía bên kia.