Ba lê thường được nhìn nhận như một hình thức nghệ thuật gắn liền với sự uyển chuyển, vẻ đẹp và những chuyển động đầy chuẩn xác. Thế nhưng, ẩn sau mỗi cú bật nhảy, mỗi vòng xoay pirouette hay mỗi bước grand jeté là cả một thế giới vật lý phức tạp.

Suốt nhiều thế kỷ, các vũ công đã trực giác nắm vững những kỹ thuật liên quan đến lực, động lượng, trọng lực và thăng bằng. Ngày nay, các nhà khoa học và vũ công đều nhận ra rằng hiểu rõ những nguyên lý vật lý này có thể nâng cao kỹ thuật và hiệu suất biểu diễn.

Hiểu Về Các Lực Trong Ba Lê

Cốt lõi của múa ba lê cũng như mọi hình thức vận động là các lực cơ bản của vật lý. Những lực này gồm trọng lực, ma sát và mô-men xoắn (torque), luôn tương tác liên tục với cơ thể vũ công. Múa ba lê đòi hỏi họ phải “thách thức” trọng lực qua từng cú nhảy, giữ thăng bằng trên đầu ngón chân, và thực hiện những chuyển động vừa mạnh mẽ vừa tinh tế đến mức tưởng chừng như không tốn chút nỗ lực nào.

– Trọng lực là lực tác động mạnh mẽ nhất lên cơ thể vũ công. Nó kéo họ về phía mặt đất, và đó là lý do các vũ công phải rèn luyện cơ bắp thật khỏe – đặc biệt là cơ lõi và cơ chân để nâng cơ thể lên và giữ thăng bằng. Hiểu rõ trọng lực giúp họ thực hiện những cú nhảy cao và tiếp đất êm ái mà không gây chấn thương. Nghệ thuật của “nhảy” chính là kiểm soát lực hướng lên, chống lại trọng lực đủ lâu để đạt độ cao, rồi điều khiển quá trình trở về mặt đất một cách nhẹ nhàng.

– Ma sát cũng là yếu tố quan trọng. Giày của vũ công và bề mặt sàn tạo nên ma sát, giúp họ bám sàn và giữ thăng bằng. Ma sát quá thấp khiến việc xoay hoặc xoay tròn trở nên khó khăn, còn ma sát quá cao lại khiến họ như bị “dính” vào sàn, khó di chuyển mượt mà. Lượng ma sát phù hợp là chìa khóa để các chuyển động trong múa ba lê trở nên linh hoạt và thanh thoát.

– Mô-men xoắn (torque) là lực tạo nên chuyển động quay và đóng vai trò thiết yếu trong pirouette và các vòng xoay. Khi vũ công xoay, họ tạo ra một lực xoay trong cơ thể, lực này được cân bằng bằng vị trí tay và chân. Bằng cách thay đổi vị trí của các chi, họ có thể điều chỉnh tốc độ xoay và giữ thăng bằng. Đây cũng là lúc kỹ thuật “spotting” nổi tiếng được áp dụng: bằng cách giữ ánh nhìn tập trung vào một điểm cố định, vũ công giảm chóng mặt và xoay được mượt mà hơn.

Vai Trò Của Động Lượng Trong Múa Ba Lê

Động lượng – tích của khối lượng và vận tốc là một khái niệm thiết yếu trong múa ba lê. Khi vũ công chạy đà để nhảy hoặc thực hiện vòng xoay, họ sử dụng động lượng để hoàn thành chuyển động. Chẳng hạn, khi thực hiện một cú bật nhảy, tốc độ lúc nhảy quyết định độ cao và khoảng cách đạt được.

Bằng cách kiểm soát động lượng, vũ công có thể kéo dài chuyển động, đạt độ cao lớn hơn và tạo cảm giác như đang lơ lửng giữa không trung.

Thú vị hơn, động lượng cũng tác động đến cách vũ công tiếp đất. Mấu chốt là giảm tốc có kiểm soát. Vận động càng nhanh thì họ càng phải dùng nhiều lực hơn để dừng lại. Nếu kỹ thuật sai hoặc cơ thể không thẳng hàng, lực tác động khi tiếp đất có thể gây tổn thương. Một cú tiếp đất chuẩn phụ thuộc vào khả năng làm tiêu tán lực rơi bằng cách khuỵu gối và phân bổ trọng lượng đều trên mặt sàn.

Thẳng Hàng Cơ Thể Và Thăng Bằng: Vật Lý Của Sự Ổn Định

Trong múa ba lê, việc duy trì sự thẳng hàng của cơ thể là điều cốt lõi để đạt được thăng bằng và vẻ đẹp hình thể. Khi đứng trên một chân, vũ công phải điều chỉnh cơ thể sao cho trọng tâm nằm đúng trên điểm tiếp xúc với mặt đất. Nếu trọng tâm lệch quá xa, họ sẽ mất thăng bằng và ngã.

Để giữ thẳng hàng, vũ công phải kích hoạt cơ lõi, giữ cột sống thẳng, hông cân bằng và trọng lượng phân bổ đều. Sự sắp đặt cơ thể này – thường được gọi là “placement” – bao gồm những điều chỉnh rất tinh tế. Chính nguyên lý này cho phép ballerina đứng vững trên đầu ngón chân (en pointe). Nhờ giữ trọng tâm hoàn hảo, cô có thể chống lại lực kéo của trọng lực và đứng thẳng mà không đổ.

Vật Lý Trong Múa Ba Lê: Công Cụ Để Hoàn Thiện Kỹ Thuật

Với các vũ công, hiểu rõ vật lý trong chuyển động của mình có thể giúp rèn luyện hiệu quả hơn. Thay vì chỉ dựa vào cảm giác hay kinh nghiệm, họ có thể vận dụng các nguyên lý vật lý để cải thiện kỹ thuật. Ví dụ, khi hiểu mối quan hệ giữa lực và chuyển động, vũ công có thể tối ưu hóa cú nhảy để đạt độ cao tối đa mà không tốn nhiều sức. Tương tự, khi hiểu rõ mô-men xoắn, họ có thể cải thiện các vòng xoay, giảm tiêu hao năng lượng và nâng chất lượng biểu diễn.

Vật lý cũng giúp giảm nguy cơ chấn thương: bằng cách hiểu lực tác động lên cơ thể, vũ công có thể tránh gây áp lực quá mức lên khớp hoặc cơ.

Điều này được ủng hộ bởi nghiên cứu. Một nghiên cứu năm 2021 về vũ công múa ba lê chuyên nghiệp cho thấy: “Thực hiện chương trình điều kiện hoá và phòng ngừa chấn thương liên quan đến cải thiện chức năng, thăng bằng, khoảng bật/hạ cánh và sự ổn định chi trên”.

Sự Giao Thoa Giữa Nghệ Thuật Và Khoa Học

Sự kết hợp giữa nghệ thuật và khoa học chưa bao giờ rõ ràng như trong múa ba lê. Mỗi chuyển động đều là biểu hiện vật lý của cơ thể khi tương tác với các định luật tự nhiên. Khi kỹ thuật được kết hợp với sự hiểu biết sâu sắc về các lực đang tác động, vũ công có thể nâng tầm nghệ thuật của mình lên một đẳng cấp mới.

Cuối cùng, ba lê là sự tôn vinh vẻ đẹp của chuyển động cơ thể người. Bằng cách thấu hiểu khoa học đằng sau từng bước nhảy, vũ công có thể mở rộng giới hạn của bản thân, biến mỗi màn trình diễn thành sự hoà quyện tuyệt mỹ giữa uyển chuyển, sức mạnh và độ chính xác. Từ sự thanh thoát của pirouette đến năng lượng bùng nổ của cú bật nhảy, ba lê tiếp tục truyền cảm hứng cho cả vũ công lẫn giới khoa học khám phá vẻ đẹp giao thoa giữa nghệ thuật và vật lý.