Hãy nhắm mắt lại một lúc. Nghĩ về khoảnh khắc điện ảnh bạn yêu thích nhất. Có thể đó là một lời tạm biệt lặng lẽ, một nụ hôn đầu tiên, hay giây phút nhân vật cuối cùng chạm tới mục tiêu của họ. Giờ tự hỏi: âm nhạc trong cảnh đó như thế nào?

Rất có thể bạn có thể nghe lại nó trong đầu—dù khi xem lần đầu, bạn có thể không hề chú ý. Đó chính là phép màu của âm nhạc phim. Nó không chỉ đơn giản vang lên ở hậu cảnh.

Nó dẫn dắt cảm xúc, định hình kỳ vọng, và thường kể câu chuyện mà không cần một lời thoại nào. Điều thú vị nhất? Những bản nhạc phim hay nhất là những bản mà bạn không nhận ra… cho đến khi nó biến mất. Hãy thử bỏ âm nhạc khỏi Jaws xem—con cá mập chẳng còn đáng sợ. Bỏ khỏi Up, đoạn montage mở đầu mất đi độ nặng cảm xúc đầy đau lòng của nó. Hình ảnh vẫn vậy, nhưng cảm xúc sụp đổ. Đó là sức mạnh thật sự của âm nhạc. Vậy làm sao các nhà soạn nhạc biến âm thanh thành cảm xúc? Và vì sao có những giai điệu đơn giản lại chạm vào chúng ta mạnh mẽ hơn cả lời thoại?

Âm Nhạc Như Một Nhân Vật Vô Hình

Hãy nghĩ về âm nhạc trong phim như một nhân vật vô hình — một nhân vật biết trước mọi diễn biến trước tất cả mọi người.

Lấy ví dụ: nhạc nền của Hans Zimmer trong bộ phim “Kẻ Đánh Cắp Giấc Mơ”. Âm thanh trầm vang nổi tiếng — chậm, dồn dập, lan rộng — không chỉ để tạo kịch tính. Nó mô phỏng cảm giác rơi sâu vào nhiều tầng giấc mơ. Nó nặng nề, choáng ngợp, như thể thời gian đang bị bẻ cong. Bạn không cần lời giải thích — cơ thể bạn tự cảm nhận.

Tiến sĩ Aniruddh Patel, một nhà thần kinh học nhận thức, giải thích: “Âm nhạc kích hoạt cùng những mạng lưới thần kinh mà chúng ta sử dụng để dự đoán điều sắp xảy ra. Khi âm nhạc tạo ra căng thẳng, não bạn chuẩn bị cho hành động — ngay cả khi trên màn hình vẫn chưa có gì xảy ra”.

Đó gọi là dự báo cảm xúc. Chỉ một thay đổi nhỏ trong giai điệu, một nốt lệch khỏi nhịp, cũng có thể báo hiệu nguy hiểm, hy vọng hoặc mất mát trước khi nhân vật kịp nói điều gì.

Ví dụ:

• Trong “Mạng Xã Hội”, các âm thanh điện tử lạnh lẽo phản chiếu sự cô lập của Mark Zuckerberg ngay cả khi anh đứng giữa đám đông.

• Trong “Em Là Ai”, những giai điệu piano ấm áp khiến nỗi cô đơn trở nên đẹp đẽ thay vì u ám.

• Trong “Vùng Đất Linh Hồn”, âm nhạc của Joe Hisaishi chuyển đổi giữa huyền ảo và bất an, dẫn bạn vào thế giới nơi mọi thứ đều mơ hồ.

Âm nhạc không chỉ phản ứng theo câu chuyện mà nó định hình cách bạn cảm nhận câu chuyện.

Cách Một Chủ Đề Âm Nhạc Có Thể Định Hình Nhân Vật

Một số nhân vật thậm chí không cần xuất hiện trên màn hình để bạn cảm nhận được họ. Chỉ cần giai điệu gắn với họ vang lên.

John Williams không chỉ viết nhạc cho loạt phim Chiến Tranh Giữa Các Vì Sao — ông tạo ra những “chân dung bằng âm thanh” cho từng nhân vật chính. Chỉ cần nghe điệu nhạc hành khúc của phe Đế Chế, bạn không cần nhìn thấy Darth Vader. Âm nhạc ấy chính là hắn: đầy quyền lực, không thể tránh khỏi, bao trùm.

Kỹ thuật đó được gọi là chủ đề dẫn dắt. Nó xuất hiện từ thời nhạc kịch cổ điển, nhưng các nhà soạn nhạc phim đã đưa nó lên một tầm cao mới. Mỗi lần giai điệu của một nhân vật xuất hiện dù chỉ trong nhịp điệu hay âm sắc khác — nó mang theo ký ức cảm xúc của khán giả.

Trong bộ phim “Chúa Tể Những Chiếc Nhẫn”, Howard Shore đã sáng tác hơn 50 chủ đề cho nhân vật, địa điểm và thậm chí cho những ý niệm trừu tượng (như Chiếc Nhẫn). Khi chủ đề của Frodo vang lên khẽ khàng ở một nhạc cụ xa xăm, bạn lập tức nhớ đến gánh nặng của cậu — dù cậu không xuất hiện trong cảnh quay.

Và đôi khi, âm nhạc phát triển cùng nhân vật:

• Khi chủ đề của một người anh hùng bắt đầu mong manh rồi mạnh mẽ dần, bạn cảm nhận được hành trình trưởng thành của họ.

• Khi chủ đề tình yêu trở lại với sắc thái buồn bã, bạn biết mối quan hệ đã thay đổi.

• Khi giai điệu của kẻ phản diện len vào một cảnh yên bình, bạn cảm thấy hiểm họa đang rình rập bên dưới.

Đó chính là nghệ thuật kể chuyện bằng âm thanh.

Khi Sự Im Lặng Lên Tiếng Mạnh Mẽ Hơn

Đương nhiên, không phải khoảnh khắc mạnh mẽ nào cũng cần âm nhạc. Đôi khi, lựa chọn hiệu quả nhất chính là *sự im lặng*.

Trong bộ phim “Không Chốn Dung Thân”, anh em nhà Coen đưa ra một quyết định táo bạo: không sử dụng nhạc nền. Sự im lặng khiến từng bước chân, từng tiếng cửa kêu trở nên nguy hiểm hơn. Bạn không được “chỉ dẫn” phải cảm nhận thế nào — bạn bị bỏ lại một mình với sự căng thẳng.

Nhà soạn nhạc Carter Burwell từng nói: “Việc loại bỏ âm nhạc buộc khán giả lắng nghe kỹ hơn. Nó biến họ trở thành một phần của bản nhạc”.

Đó là lời nhắc rằng: âm nhạc không chỉ là những gì vang lên. Nó còn nằm ở thời điểm, sự tương phản và khoảng trống. Một sự im bặt đột ngột sau một đoạn nhạc lớn có thể khiến bạn giật mình hơn bất kỳ cảnh hù dọa nào.

Và trong những cảnh giàu cảm xúc, chỉ một nhạc cụ đơn độc như cello hoặc piano đôi khi có thể nói nhiều hơn cả một dàn nhạc. Ít đôi khi lại là nhiều.

Lần tới khi xem phim, hãy thử: xem một cảnh không bật âm thanh, rồi xem lại chỉ với phần nhạc. Bạn sẽ thấy sự khác biệt hoàn toàn.

Bạn sẽ nhận ra âm nhạc kéo bạn tiến lên, giữ bạn lại, nâng bạn lên hoặc làm trái tim bạn tan vỡ — tất cả mà không cần một lời nói.

Bởi sự thật là: chúng ta không chỉ xem phim.

Chúng ta cảm phim.

Và thường thì, chính âm nhạc giúp ta cảm được điều đó.

Vậy hãy tự hỏi: bản nhạc phim nào đã ở lại trong bạn thật lâu sau khi dòng chữ “Hết Phim” hiện ra?

Đó không chỉ là âm thanh.

Đó là một cảm xúc mà bạn không biết tên — cho đến khi bạn nghe thấy nó.