Nghệ thuật đường phố từng là thứ người ta cố gắng cạo khỏi tường. Còn bây giờ? Nó xuất hiện trong những bảo tàng đẳng cấp thế giới và được bán với giá đủ để mua một căn nhà.

Vậy chúng ta đã đi đến đây bằng cách nào? Hãy cùng nhìn lại hành trình graffiti và những bức tường nghệ thuật từ chỗ bị xem là hành vi chống đối đến khi trở thành biểu tượng văn hoá, tiếng nói phản kháng, và thậm chí là món hàng xa xỉ.

Nơi Mọi Thứ Bắt Đầu

Mọi chuyện bắt đầu một cách lặng lẽ — trong những đường tàu điện ngầm, những con hẻm và những góc phố xuống cấp. Vào thập niên 1970–1980, nghệ thuật đường phố xuất hiện tại những nơi như New York, Philadelphia và Luân Đôn. Lúc đầu, đó chủ yếu là “vẽ ký hiệu” — chữ ký, ký hiệu để đánh dấu sự tồn tại của người nghệ sĩ, thường là những người trẻ ít được lắng nghe. Khi ấy, mục đích không chỉ là tạo ra nghệ thuật, mà là khẳng định: "Tôi ở đây."

Những tác phẩm đầu tiên này không được chào đón. Thành phố sơn đè lên, cảnh sát truy đuổi, và công chúng xem tất cả chỉ là “phá hoại.” Nhưng với nhiều nghệ sĩ, đường phố là tấm toan duy nhất họ có. Họ không đủ tiền thuê không gian trưng bày, và các bảo tàng hay phòng tranh truyền thống thường không phản ánh tiếng nói của họ.

Không Chỉ Là Sơn Phun

Theo thời gian, nghệ thuật đường phố trưởng thành. Những nghệ sĩ như Jean-Michel Basquiat và Keith Haring bắt đầu từ chính vỉa hè và tường tàu điện, nhưng tác phẩm của họ chứa đầy thông điệp mạnh mẽ: về chủng tộc, tình yêu, đời sống đô thị. Từ đó, công chúng dần nhìn thấy kỹ thuật, cảm xúc và chủ đích phía sau những nét vẽ.

Nghệ thuật đường phố dần chuyển từ những nét ký đơn giản sang các bức tranh tường chi tiết, khuôn in nhiều lớp, thậm chí là các sắp đặt đa phương tiện. Nó không còn chỉ là sự nổi loạn. Nó trở thành một hình thức kể chuyện. Một phương tiện phản kháng. Một cách tô điểm những khu vực bị lãng quên. Và quan trọng hơn cả: một cách kết nối với công chúng mà không cần xin phép.

Banksy Và Bước Ngoặt Lớn

Nếu phải nhắc đến người đưa nghệ thuật đường phố lên bản đồ toàn cầu, đó chắc chắn là Banksy. Nghệ sĩ bí ẩn người Anh đã tạo ra các tác phẩm châm biếm táo bạo từ những chú chuột cầm biển đến tác phẩm tự hủy ngay giữa buổi đấu giá.

Banksy xoá nhoà ranh giới giữa đường phố và phòng tranh. Tác phẩm của anh bất ngờ được đóng khung, bị gỡ khỏi tường và bán với giá hàng triệu đô. Công chúng bắt đầu nghĩ: có lẽ đây không chỉ là “vẽ bậy.” Có lẽ đây chính là nghệ thuật đương đại.

Đó là khoảnh khắc tạo nên bước ngoặt. Các phòng triển lãm, bảo tàng và nhà sưu tầm bắt đầu săn tìm những nghệ sĩ đường phố khác. Liên hoan nghệ thuật đường phố xuất hiện khắp thế giới — từ Berlin đến São Paulo và Cape Town — mời nghệ sĩ đến vẽ tranh hợp pháp trên những bức tường khổng lồ.

Hay, Dở, Và… Mỉa Mai

Câu chuyện trở nên thú vị ở đây: thứ từng là chống đối nay lại được thành phố và các thương hiệu tài trợ. Những bức tường từng bị chà sạch hình vẽ nay lại được đặt vẽ tranh tường. Những nghệ sĩ từng bị bắt giữ giờ được mời đi vòng quanh thế giới để vẽ lên những toà nhà 5 tầng.

Đó là một nghịch lý: nghệ thuật đường phố, từng bị xem là bất hợp pháp, giờ trở thành nguồn lợi nhuận. Có người gọi đây là sự tiến bộ — nghệ sĩ cuối cùng cũng được trả công. Có người lại tiếc nuối — cho rằng nó đã mất đi “chất bụi” nguyên bản. Nhưng không thể phủ nhận: nó đã làm thay đổi diện mạo các thành phố trên toàn thế giới.

Phong Cách Khác Nhau, Thông Điệp Tương Đồng

Từ những nhân vật sắc nét của Nhật Bản đến các bức tường sống động của Mexico, nghệ thuật đường phố không giống nhau ở mọi nơi — nhưng nó cùng nói một ngôn ngữ. Nghệ sĩ dùng tường để nói về những điều họ quan tâm: biến đổi khí hậu, danh tính, nhà ở, hy vọng.

Ngay cả ở những quốc gia hạn chế tự do ngôn luận, tường vẫn trở thành tiếng nói thầm lặng. Qua màu sắc và biểu tượng, nghệ sĩ nói những điều họ không thể nói bằng lời.

Từ Con Hẻm Đến Nhà Đấu Giá

Vậy làm sao nghệ thuật đường phố đi từ thứ người ta né tránh... đến thứ người ta bay nửa vòng thế giới để chiêm ngưỡng?

Nó tiến hoá. Nó thông minh hơn, táo bạo hơn, và phù hợp hơn với thời đại. Quan trọng nhất: nó không biến mất. Dù bị sơn đè, nghệ sĩ lại trở lại. Dù bị gọi là “rác,” họ vẫn tạo nên cái đẹp từ sự trống rỗng.

Giờ đây, chúng ta thấy nghệ thuật đường phố trên quần áo thời trang, trong quảng cáo, thậm chí trong sách thiếu nhi. Nó ở khắp mọi nơi — không chỉ trong bảo tàng mà trong chính đời sống hằng ngày của chúng ta.

Bạn Nghĩ Gì?

Bạn xem nghệ thuật đường phố là văn hoá hay là sự lộn xộn? Bạn nghĩ nó nên giữ nguyên tinh thần nổi loạn hay có vị thế khác trong bối cảnh toàn cầu mới?

Chúng tôi muốn biết bạn cảm thấy thế nào khi thấy một bức tranh tường khổng lồ trên vách nhà hay một hình vẽ khuôn in ẩn mình trong con hẻm nhỏ? Nó truyền cảm hứng cho bạn? Khiến bạn suy ngẫm? Hay bạn nhớ thời nghệ thuật chỉ xuất hiện trong các phòng trưng bày?

Dù câu trả lời của bạn là gì, có một điều rõ ràng: nghệ thuật đường phố đã thay đổi thế giới và những bức tường quanh ta sẽ chẳng bao giờ còn như trước nữa.