Hội họa sơn dầu là một trong những hình thức nghệ thuật được trân trọng và linh hoạt nhất, nổi tiếng bởi kết cấu phong phú và chiều sâu tinh tế.

Từ những bức tranh rực rỡ của thời Phục Hưng cho đến các phong cảnh sống động của trường phái Ấn tượng, sơn dầu đã là chất liệu được yêu thích suốt nhiều thế kỷ.

Nếu bạn từng muốn thử sức với hội họa sơn dầu nhưng cảm thấy e ngại trước sự phức tạp của chất liệu này – đừng lo! Bài viết này sẽ hướng dẫn bạn những kỹ thuật cơ bản quan trọng nhất, giúp hành trình bắt đầu với sơn dầu trở nên dễ dàng và thú vị hơn.

1. Chọn Dụng Cụ Phù Hợp: Chất Lượng Quan Trọng Hơn Số Lượng

Trước khi cầm cọ, điều quan trọng nhất là chọn đúng vật liệu. Vẻ đẹp của tranh sơn dầu nằm ở sự linh hoạt, nhưng việc sử dụng dụng cụ phù hợp sẽ giúp bạn khởi đầu thuận lợi hơn.

Cọ vẽ:

Hãy chọn những loại cọ chuyên dùng cho sơn dầu. Loại cọ này có lông cứng và đàn hồi tốt, phù hợp để quét những lớp sơn dày. Hãy đầu tư vào nhiều kích cỡ khác nhau – cọ dẹt, tròn và cọ filbert – để tạo ra các nét vẽ và chất liệu đa dạng.

Màu sơn:

Không phải loại sơn dầu nào cũng giống nhau. Sơn chất lượng cao có độ bền màu và sắc tố vượt trội, nhưng loại trung cấp cũng đủ tốt cho người mới bắt đầu. Bạn chỉ cần một bảng màu cơ bản gồm: đỏ, vàng, xanh dương, trắng và đen. Khi đã quen tay, bạn có thể mở rộng thêm các tông màu như đỏ cadmium, vàng đất (ochre) hay nâu cháy (burnt umber).

Vải toan (canvas):

Với người mới, toan căng sẵn hoặc bảng canvas là lựa chọn tốt. Tuy nhiên, nếu bạn muốn tiết kiệm, có thể dùng ván gỗ được sơn lót hoặc giấy vẽ sơn dầu.

Chất pha và dung môi:

Sơn dầu đặc và khô chậm, nên bạn cần chất pha loãng để điều chỉnh độ dày và thời gian khô. Dầu lanh (linseed oil) là lựa chọn phổ biến, giúp sơn mềm mượt hơn. Khi cần vệ sinh cọ, hãy dùng dung dịch rửa như turpentine hoặc mineral spirits, và chuẩn bị một lọ dung môi sạch để nhúng cọ khi cần loại bỏ sơn thừa.

2. Hiểu Quy Tắc “Dày Trên Mỏng” (Rich Over Lean)

Một trong những nguyên tắc cơ bản nhất trong hội họa sơn dầu là quy tắc “dày trên mỏng”. Nguyên tắc này giúp ngăn nứt sơn khi khô và đảm bảo các lớp sơn bám chặt vào nhau.

Từ “mỏng” ám chỉ sơn được pha với dung môi, trong khi “dày” là sơn pha thêm dầu. Khi vẽ, bạn cần bắt đầu bằng lớp sơn mỏng, sau đó tăng dần độ dày ở các lớp trên cùng. Cách làm này giúp lớp sơn ngoài khô chậm hơn lớp dưới, tránh tình trạng nứt nẻ và bong tróc. Người mới thường mắc sai lầm khi bôi sơn quá dày ngay từ đầu. Hãy kiên nhẫn – bắt đầu bằng những lớp nhẹ, và chỉ thêm dầu khi bạn tiến dần đến giai đoạn hoàn thiện.

3. Tầm Quan Trọng Của Lớp Nền (Underpainting)

Underpainting là bước tạo bản phác đơn sắc ban đầu cho bố cục bức tranh. Kỹ thuật này giúp bạn xác định giá trị sáng – tối (value) và bố cục tổng thể trước khi thêm màu sắc.

Một phương pháp phổ biến là Grisaille – vẽ toàn bộ bằng các sắc độ xám. Khi bắt đầu bằng một lớp underpainting, bạn sẽ xác định rõ vị trí ánh sáng và bóng tối, đồng thời tăng chiều sâu cho các lớp màu sau.

Ví dụ, khi vẽ chân dung, underpainting là nền tảng tuyệt vời để bạn sau đó xây dựng tông da tự nhiên bằng các lớp sơn mỏng trong suốt.

4. Làm Chủ Kỹ Thuật Lớp Phủ Trong Suốt (Glazing)

Khi bức tranh đã có vài lớp màu, bạn có thể muốn tăng độ sáng và chiều sâu cho nó – đó là lúc kỹ thuật glazing phát huy tác dụng. Glazing là việc phủ một lớp sơn mỏng, trong suốt lên lớp sơn đã khô, tạo hiệu ứng ánh sáng rực rỡ và tinh tế.

Mẹo để glazing hiệu quả là chỉ dùng một lượng nhỏ sơn pha với dầu lanh hoặc medium chuyên dụng, rồi quét lớp thật mỏng và đều. Kỹ thuật này có thể tạo ra ánh sáng ấm áp, làm nổi bật vùng sáng, hoặc điều chỉnh sắc độ màu.

Ví dụ: muốn tranh có cảm giác ấm áp hơn, bạn có thể phủ nhẹ một lớp đỏ trong suốt lên các khu vực cần tăng nhiệt độ màu – chỉ một chút thôi, nhưng hiệu quả thay đổi đáng kinh ngạc.

5. Tạo Kết Cấu Với Impasto và Nét Cọ

Một trong những điều thú vị nhất của sơn dầu là khả năng tạo kết cấu nổi bật trên mặt toan. Impasto là kỹ thuật dùng lớp sơn dày, khiến bức tranh trở nên sống động và có chiều sâu như điêu khắc.

Bạn có thể sử dụng dao bay (palette knife) hoặc cọ lông cứng để thực hiện. Impasto thường được dùng để nhấn mạnh những vùng quan trọng – như cánh hoa, sóng biển hoặc ánh sáng phản chiếu.

Hãy nhớ: làm việc theo từng lớp – đợi lớp dưới khô trước khi thêm sơn dày lên trên. Sự tương phản giữa vùng mịn và vùng sơn nổi sẽ tạo nên sức sống cho tác phẩm.

Với kết cấu tinh tế hơn, hãy thử nghiệm nhiều kiểu nét cọ khác nhau:

- Nét ngắn, dứt khoát: tạo cảm giác mạnh mẽ, sinh động.

- Nét dài, mềm mại: phù hợp với chi tiết thực tế hoặc vùng chuyển sắc nhẹ.

Hãy luyện tập và tìm ra phong cách thể hiện riêng phù hợp với cảm xúc của bạn.

6. Giữ Gìn Dụng Cụ và Cọ Vẽ

Một trong những thách thức của người mới là vệ sinh cọ và dụng cụ sau khi vẽ. Sơn dầu khó làm sạch, nhưng đây là bước bắt buộc để bảo quản dụng cụ và chất lượng tranh.

Sau mỗi buổi vẽ, hãy rửa cọ bằng turpentine hoặc dung dịch chuyên dụng, lau sạch sơn thừa. Sau đó, rửa lại bằng xà phòng và nước ấm để loại bỏ dung môi còn sót lại.

Để cọ bền lâu, không ngâm cọ trong dung môi quá lâu – điều này làm hỏng lông cọ. Khi cất, đặt cọ thẳng đứng, đầu lông hướng lên, giúp giữ nguyên hình dạng.

7. Kiên Nhẫn Là Chìa Khóa Thành Công

Trên hết, vẽ sơn dầu đòi hỏi sự kiên nhẫn. Không giống màu nước hay acrylic, sơn dầu khô rất chậm – điều này vừa là lợi thế vừa là thử thách.

Thời gian khô lâu cho phép bạn chỉnh sửa và pha trộn màu dễ dàng hơn, nhưng cũng đòi hỏi bạn chờ đợi giữa các lớp. Hãy dành thời gian ngắm lại toàn bộ bố cục, để từng lớp khô hoàn toàn trước khi thêm lớp mới.

Và hãy nhớ: sai sót là một phần của quá trình sáng tạo. Bạn hoàn toàn có thể chỉnh sửa sơn dầu, nên đừng sợ thử nghiệm hay thay đổi trong quá trình làm việc.

Kết Luận: Luyện Tập Sẽ Tạo Nên Tác Phẩm Hoàn Hảo

Hội họa sơn dầu là một hành trình đòi hỏi thời gian, sự kiên nhẫn và niềm say mê. Những mẹo nhỏ trong bài viết này sẽ giúp bạn xây dựng nền tảng vững chắc, nhưng cách tốt nhất để tiến bộ là vẽ thật nhiều.

Hãy thử nghiệm kỹ thuật mới, luyện pha màu, và dần dần phát triển phong cách riêng của bạn. Càng vẽ nhiều, bạn sẽ càng hiểu sâu hơn về sắc độ, chất liệu và cảm xúc của sơn dầu.

Theo thời gian, sự tự tin và kỹ năng của bạn sẽ lớn dần, và những điều từng có vẻ phức tạp sẽ trở nên tự nhiên. Hãy tiếp tục luyện tập, giữ cho tâm hồn luôn tò mò và đam mê – bởi mỗi bức tranh là một bước tiến trên hành trình nghệ thuật của riêng bạn.

Chúc bạn có những giờ phút sáng tạo đầy cảm hứng và niềm vui!