Xe điện (EV) thường được ca ngợi là chìa khóa cho một tương lai giao thông sạch hơn và xanh hơn. Khả năng giảm khí thải từ ống xả của chúng đã thu hút sự chú ý toàn cầu và đang tái định hình ngành công nghiệp ô tô.

Tuy nhiên, để vận hành những chiếc xe này cần đến lithium — một thành phần quan trọng trong pin của chúng.

Mặc dù xe điện giúp giảm lượng khí thải carbon trong quá trình sử dụng, tác động môi trường từ việc khai thác lithium lại đặt ra nhiều câu hỏi đáng suy ngẫm. Liệu quy trình khai thác này có thực sự bền vững? Bài viết này sẽ phân tích kỹ hơn về những đánh đổi môi trường liên quan đến khai thác lithium và ý nghĩa của nó đối với tương lai giao thông xanh.

Tại sao lithium lại quan trọng đối với xe điện?

Pin lithium-ion là nền tảng của hầu hết các dòng xe điện hiện đại. Lithium được ưa chuộng vì trọng lượng nhẹ và mật độ năng lượng cao, giúp pin có khả năng lưu trữ điện năng lâu hơn. Nếu nguồn cung lithium không đủ, quá trình phổ biến xe điện có thể bị chững lại. Theo Cơ quan Năng lượng Quốc tế (IEA), nhu cầu về lithium dự kiến sẽ tăng hơn 40 lần vào năm 2040 khi xe điện dần thay thế xe chạy bằng nhiên liệu truyền thống.

Tác động môi trường của việc khai thác lithium

Mặc dù đóng vai trò thiết yếu, khai thác lithium lại đi kèm với nhiều thách thức lớn về môi trường. Phần lớn lithium được khai thác bằng hai phương pháp chính: khai thác đá cứng và khai thác nước muối. Cả hai đều có thể gây áp lực lên hệ sinh thái và tài nguyên địa phương. Khai thác đá cứng bao gồm việc đào các khoáng chất chứa lithium từ lòng đất, gây xáo trộn môi trường sống, xói mòn đất và tạo ra chất thải. Trong khi đó, khai thác nước muối — phổ biến ở “tam giác lithium” của Nam Mỹ (Chile, Argentina, Bolivia) — đòi hỏi bơm lượng lớn nước muối ngầm lên bề mặt rồi làm bay hơi nước để thu lithium. Quá trình này tiêu tốn lượng nước khổng lồ — thường tại những khu vực khô hạn — dẫn đến tình trạng thiếu nước, đe dọa nông nghiệp và đời sống cộng đồng địa phương. Ví dụ, một nghiên cứu của Đại học Stanford năm 2021 cho thấy việc khai thác lithium ở Chile đã làm mực nước ngầm sụt giảm, gây tổn hại cho các hệ sinh thái mong manh và ảnh hưởng đến cộng đồng người bản địa.

Tiêu thụ năng lượng và dấu chân carbon

Khai thác và tinh chế lithium tiêu tốn rất nhiều năng lượng, thường dựa vào nhiên liệu hóa thạch, làm giảm bớt phần lợi ích về khí thải mà xe điện mang lại. Một báo cáo năm 2020 của Ủy ban châu Âu ước tính rằng quá trình sản xuất pin chiếm khoảng 40–60% tổng lượng phát thải khí nhà kính trong suốt vòng đời của xe điện, trong đó khai thác lithium là yếu tố then chốt. Một số nỗ lực đã được triển khai để chuyển sang các hoạt động khai thác sử dụng năng lượng tái tạo, nhưng vẫn chưa phổ biến. Điều này cho thấy sự đánh đổi phức tạp giữa phương tiện sạch và chi phí môi trường trong chuỗi cung ứng.

Yếu tố xã hội và kinh tế

Bên cạnh vấn đề môi trường, khai thác lithium còn tác động đến xã hội và kinh tế. Các khu vực khai thác thường xảy ra tranh chấp về quyền sử dụng đất và tài nguyên. Các cộng đồng bản địa tại Nam Mỹ đã nhiều lần phản đối các hoạt động khai thác làm ảnh hưởng đến đất đai và nguồn nước của họ. Việc đảm bảo quy trình khai thác có trách nhiệm là rất quan trọng để bảo vệ những nhóm dễ bị tổn thương này. Về mặt kinh tế, khai thác lithium mang lại việc làm và đầu tư cho các vùng nông thôn, nhưng cần được cân bằng với quản lý tài nguyên bền vững để tránh những tổn hại dài hạn.

Đổi mới và các giải pháp bền vững

Ngành ô tô và khai khoáng không làm ngơ trước những thách thức này. Các công nghệ khai thác lithium tiên tiến đang được phát triển nhằm giảm tiêu thụ nước và chất thải. Chẳng hạn, công nghệ khai thác trực tiếp lithium (Direct Lithium Extraction - DLE) có thể tách lithium từ nước muối với lượng nước sử dụng và tác động môi trường thấp hơn nhiều. Tái chế lithium từ pin đã qua sử dụng cũng là một lĩnh vực đang phát triển mạnh. Theo Liên minh Toàn cầu về Pin (Global Battery Alliance), các phương pháp tái chế cải tiến có thể đáp ứng tới 30% nhu cầu lithium vào năm 2030, giúp giảm phụ thuộc vào khai thác mới. Ngoài ra, nghiên cứu về các công nghệ pin thay thế như pin natri-ion hoặc pin thể rắn có thể trong tương lai giúp giảm sự phụ thuộc vào lithium.

Nhìn về phía trước: Cân bằng giữa nhu cầu và trách nhiệm

Khi làn sóng xe điện tăng tốc, nhu cầu lithium cũng tăng theo. Thách thức nằm ở việc đảm bảo sự phát triển này không phải trả giá bằng môi trường và cộng đồng. Chính phủ, doanh nghiệp và người tiêu dùng cần yêu cầu tính minh bạch và bền vững trong nguồn cung lithium. Một báo cáo năm 2023 của Viện Phát triển Bền vững Quốc tế (IISD) nhấn mạnh rằng việc áp dụng các quy định môi trường nghiêm ngặt hơn cùng sự tham gia của cộng đồng là yếu tố then chốt để giảm thiểu các tác động tiêu cực từ khai thác lithium.

Kết luận: Chúng ta có thể làm gì?

Xe điện vẫn là công cụ đầy hứa hẹn trong việc giảm phát thải khí nhà kính, nhưng câu chuyện môi trường của chúng phức tạp hơn vẻ ngoài. Khai thác lithium ẩn chứa nhiều chi phí môi trường cần được chú ý song song với lợi ích của xe điện. Hỗ trợ các sáng kiến về khai thác bền vững, tái chế và phát triển công nghệ pin thay thế sẽ là chìa khóa để tương lai điện hóa thực sự trở nên xanh đúng nghĩa.

Bạn đã bao giờ nghĩ về hành trình mà viên pin xe điện của mình đã trải qua trước khi nạp năng lượng cho chiếc xe chưa? Bạn nghĩ thế nào về việc cân bằng giữa mục tiêu năng lượng sạch và trách nhiệm với môi trường? Hãy chia sẻ quan điểm của bạn và cùng nhau tìm hướng đi bền vững cho tương lai.