Tắc nghẽn đô thị không chỉ là một sự bất tiện mà đó là vấn đề ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe, môi trường, kinh tế và chất lượng sống hàng ngày của chúng ta.
Khi ngày càng nhiều người chuyển đến thành phố và số lượng xe cá nhân tăng lên, cảnh tượng đường phố kẹt cứng đã trở thành điều bình thường ở nhiều trung tâm đô thị trên thế giới.
Thế nhưng, một số thành phố hiện nay đang đặt ra một câu hỏi táo bạo: Điều gì sẽ xảy ra nếu chúng ta loại bỏ hoàn toàn xe hơi khỏi một số khu vực nhất định?
Xu hướng “khu vực không xe hơi” không còn là ý tưởng viễn tưởng mà đang dần trở thành chiến lược thực tiễn để cải thiện cuộc sống đô thị.
Khu Vực Không Xe Hơi Là Gì?
Khu vực không xe hơi là những khu vực trong thành phố mà phương tiện cơ giới bị hạn chế hoặc cấm hoàn toàn. Quy mô của chúng có thể khác nhau — từ vài dãy phố đến cả khu trung tâm thành phố. Thông thường, những khu này được thiết lập ở những nơi có mật độ người đi bộ cao như khu phố cổ, chợ hoặc xung quanh trường học. Mục tiêu chính là giảm ô nhiễm không khí, tăng an toàn cho người đi bộ, giảm tiếng ồn và tạo thêm không gian cho việc đi bộ, đạp xe và giao tiếp cộng đồng.
Động Lực Thúc Đẩy Sự Thay Đổi
Vì sao các thành phố lại chuyển hướng sang mô hình này? Theo Báo cáo năm 2023 của Viện Tài nguyên Thế giới (World Resources Institute), giao thông vận tải là một trong những nguyên nhân hàng đầu gây ô nhiễm không khí đô thị, đặc biệt là nitơ dioxit (NO₂) và bụi mịn PM2.5. Những chất ô nhiễm này đã được chứng minh là gây ra các bệnh về hô hấp và tim mạch. Việc thiết lập khu vực không xe hơi giúp giảm đáng kể lượng khí thải này bằng cách hạn chế xe ở những nơi dân cư đông đúc. Hơn nữa, một nghiên cứu năm 2022 của Liên minh Y tế Công cộng Châu Âu (EPHA) cho thấy việc triển khai khu phố đi bộ giúp giảm 20–40% nồng độ NO₂ trong không khí.
Các Thành Phố Dẫn Đầu Toàn Cầu
Nhiều thành phố lớn trên thế giới đã đi tiên phong trong việc xây dựng mô hình này. Ví dụ, Oslo (Na Uy) đã loại bỏ hầu hết xe hơi khỏi trung tâm thành phố vào năm 2019. Kể từ đó, lượng người đi bộ tăng 35% và các doanh nghiệp báo cáo doanh thu tăng nhờ lượng khách ghé thăm nhiều hơn. Tại Barcelona (Tây Ban Nha), mô hình “siêu khối phố” (superblock) được triển khai để dành toàn bộ khu vực bên trong cho người đi bộ và xe đạp, trong khi xe hơi chỉ được lưu thông quanh rìa khu vực. Paris cũng tổ chức ngày không xe hơi hàng tháng và đang mở rộng khu vực không xe quanh sông Seine — nơi trở thành không gian công cộng sôi động giữa lòng thủ đô.
Lợi Ích Cho Môi Trường Và Sức Khỏe
Các khu vực không xe hơi mang lại tác động sâu rộng đến chất lượng môi trường. Không khí trong lành hơn, tiếng ồn giảm rõ rệt, khiến thành phố trở nên dễ sống hơn. Trường Đại học Leeds (Anh) phát hiện rằng chỉ sau 6 tháng áp dụng khu vực không xe ở London, mức tiếng ồn giảm 50% và nhiệt độ trung bình ban ngày hạ 1,2°C, do bớt hấp thụ nhiệt từ xe cộ.
Không chỉ môi trường được cải thiện, sức khỏe người dân cũng thay đổi tích cực. Người dân đi bộ hoặc đạp xe nhiều hơn, giúp tăng cường hoạt động thể chất. Trẻ em và người cao tuổi có thể di chuyển an toàn hơn mà không còn nỗi lo về giao thông, tạo nên một không gian đô thị thân thiện và bao trùm hơn.
Thách Thức Và Phản Ứng Trái Chiều
Dù có nhiều lợi ích, việc triển khai khu vực không xe hơi không phải lúc nào cũng suôn sẻ. Một số chủ doanh nghiệp lo ngại rằng việc hạn chế xe có thể khiến lượng khách giảm. Hoạt động giao hàng cũng có thể gặp khó khăn hơn. Ngoài ra, người khuyết tật hoặc người có khả năng di chuyển hạn chế có thể gặp bất tiện nếu thành phố không đầu tư đủ vào các phương tiện hỗ trợ tiếp cận.
Tuy nhiên, các thành phố truyền thông rõ ràng, đầu tư vào phương tiện công cộng và tham vấn cộng đồng ngay từ đầu đã đạt được thành công đáng kể.
Ví dụ, thành phố Ghent (Bỉ) từng đối mặt với phản đối khi triển khai kế hoạch giảm giao thông, nhưng sau khi chứng minh giảm tắc nghẽn và cải thiện chất lượng không khí, dự án đã nhận được sự ủng hộ mạnh mẽ từ người dân.
Làm Thế Nào Để Khu Vực Không Xe Hơi Hoạt Động Hiệu Quả
Để đảm bảo những khu vực này vận hành bền vững và công bằng, các thành phố cần tập trung vào quy hoạch thông minh và cơ sở hạ tầng phù hợp, bao gồm:
• Mở rộng mạng lưới giao thông công cộng.
• Cải thiện làn đường xe đạp và lối đi bộ.
• Cung cấp ưu đãi cho các phương thức giao hàng thân thiện với môi trường.
• Đảm bảo khả năng tiếp cận cho người già và người khuyết tật.
Bên cạnh đó, thiết kế đô thị nên tích hợp công viên xanh, đường đi có bóng mát và không gian sinh hoạt cộng đồng, để tận dụng tối đa diện tích được “giải phóng” khỏi xe cộ.
Tương Lai Của Giao Thông Đô Thị
Khi hướng tới những thành phố bền vững hơn, khu vực không xe hơi có thể sẽ trở thành trung tâm của thay đổi. Một tương lai nơi người dân hít thở không khí trong lành, trẻ em vui chơi giữa phố và hành trình đi làm trở nên yên tĩnh, ít căng thẳng hơn không còn là điều xa vời. Theo Hội đồng Quốc tế về Giao thông Sạch (ICCT), việc hạn chế sử dụng xe cá nhân có thể giảm tới 25% lượng khí CO₂ đô thị trong vòng một thập kỷ.
Suy Ngẫm Cuối Cùng: Liệu Chúng Ta Có Thể Từ Bỏ Xe Hơi?
Câu hỏi đặt ra là: Liệu chúng ta có sẵn sàng đánh đổi sự tiện lợi lấy cộng đồng, ô nhiễm lấy bình yên, và xe hơi lấy bầu không khí sạch hơn? Câu trả lời nằm ở cách chúng ta thiết kế không gian sống và ưu tiên điều gì — lợi ích ngắn hạn hay tương lai dài lâu.
Bạn đã từng trải nghiệm một khu vực không xe hơi nào trong thành phố hoặc khi đi du lịch chưa? Nó có thay đổi cảm nhận của bạn về thành phố đó không? Hãy chia sẻ trải nghiệm của bạn và cùng tưởng tượng con phố của bạn sẽ như thế nào nếu ít động cơ hơn, nhưng nhiều sự sống hơn.
