Khoa học viễn tưởng không chỉ là tia laser, robot và những trận chiến ngoài không gian. Về bản chất, khoa học viễn tưởng là một công cụ mạnh mẽ để khám phá những khả năng của tương lai - về mặt xã hội, công nghệ và đạo đức.

Phim khoa học viễn tưởng từ lâu đã đưa ra những viễn cảnh táo bạo, thường gây bất an về tương lai, thách thức người xem đặt câu hỏi về cuộc sống hiện tại của chúng ta và nơi chúng ta sẽ hướng tới tiếp theo.

Từ những thành phố lý tưởng đến vùng đất hoang tàn phản địa đàng, những bộ phim này không chỉ là trí tưởng tượng mà còn là sự phản ánh các giá trị, nỗi lo lắng và ước mơ hiện tại của chúng ta hướng tới tương lai.

Utopia và Dystopia: Hai cực của tương lai

Hầu hết các tương lai khoa học viễn tưởng đều rơi vào hai thái cực: utopia, nơi nhân loại đã vượt qua các vấn đề của mình và đạt được sự hòa hợp, hoặc dystopia, nơi xã hội sụp đổ dưới sức nặng của chính những khiếm khuyết của nó. Hãy nghĩ đến Star Trek, với nền văn minh tiên tiến, hợp tác, so với Blade Runner, nơi công nghệ phát triển mạnh mẽ nhưng đạo đức lại suy đồi.

Những viễn cảnh đối lập này giúp các nhà làm phim khám phá những câu hỏi phức tạp: Điều gì sẽ xảy ra nếu chúng ta giải quyết được đói nghèo? Điều gì sẽ xảy ra nếu AI thống trị chúng ta? Điều gì sẽ xảy ra nếu biến đổi khí hậu không được kiểm soát? Tương lai sẽ trở thành một hộp cát cho những kịch bản "nếu như" lớn.

Công nghệ là đấng cứu thế—hay mối đe dọa

Một trong những chủ đề lớn nhất trong khoa học viễn tưởng là công nghệ. Liệu nó sẽ giải phóng chúng ta—hay kiểm soát chúng ta? Trong Her, chúng ta thấy một tương lai gần, nơi những người bạn đồng hành AI mang đến sự kết nối cảm xúc. Trong The Matrix, chính những cỗ máy đó lại nô dịch nhân loại trong một thế giới mô phỏng. Sự tương phản này cho thấy quan điểm hai mặt của chúng ta về sự đổi mới: chúng ta khao khát sự tiện lợi nhưng lại sợ mất đi sự tự chủ.

Các chuyên gia nghiên cứu về tương lai, chẳng hạn như Tiến sĩ Amy Webb từ Đại học New York (NYU), lập luận rằng khoa học viễn tưởng giúp xã hội "thử nghiệm trước" các công nghệ mới nổi. "Khoa học viễn tưởng thường là hệ thống cảnh báo sớm nhất của chúng ta", bà viết. Tác động cảm xúc của một bộ phim đôi khi có thể tác động đến mọi người hiệu quả hơn các bài báo học thuật hay các cuộc tranh luận chính sách.

Cấu trúc xã hội được tái hiện

Khoa học viễn tưởng cũng xem xét lại cách chúng ta chung sống. Những bộ phim như Gattaca khám phá sự phân biệt đối xử về mặt di truyền, trong khi Elysium khắc họa sự phân chia rõ rệt giữa người giàu và người nghèo. Những xã hội tưởng tượng này đóng vai trò là những lời phê phán sắc bén về sự bất bình đẳng hiện tại.

Một số bộ phim còn đi xa hơn, đề xuất những giải pháp thay thế cấp tiến - chẳng hạn như một thế giới không có quyền sở hữu, hoặc nơi ý thức có thể được tải lên. Mặc dù những ý tưởng này có vẻ xa vời, nhưng chúng thúc đẩy chúng ta xem xét lại những giả định về bản sắc, quyền lực và tự do.

Tương lai đô thị: Thành phố thép và màn hình

Thành phố của tương lai là một chủ đề trung tâm khác. Trong Minority Report, công nghệ theo dõi mọi chuyển động, quảng cáo thích ứng với suy nghĩ của bạn, và tội phạm được dự đoán trước khi nó xảy ra. Nó thực sự ấn tượng về mặt hình ảnh—và vô cùng đáng lo ngại.

Các nhà lý thuyết đô thị thường sử dụng những mô tả này để xem xét các xu hướng thiết kế trong thế giới thực. Liệu các thành phố thông minh có tôn trọng quyền riêng tư? Liệu các thuật toán có quyết định ai được hưởng dịch vụ nào không? Phim ảnh đặt ra những câu hỏi này theo cách khiến chúng trở nên cấp bách và tức thời.

Khí hậu và số phận Trái Đất

Nhiều phim khoa học viễn tưởng đã bắt đầu tập trung vào sự sụp đổ của môi trường và sự sống còn. Những bộ phim như Interstellar và Snowpiercer tưởng tượng ra những thế giới mà Trái Đất không còn có thể hỗ trợ sự sống như chúng ta đã biết. Đây không chỉ là những cảnh báo—mà còn là những suy ngẫm về khả năng phục hồi của con người.

Theo Tiến sĩ Peter Kalmus, nhà khoa học của NASA, tiểu thuyết hư cấu tập trung vào khí hậu giúp khơi dậy mối quan tâm của công chúng nhanh hơn các báo cáo. "Kể chuyện có thể tạo ra sự thôi thúc về mặt cảm xúc," ông nói, "điều mà dữ liệu thường thiếu."

Những tương lai điện ảnh này thường buộc các nhân vật phải lựa chọn: thích nghi, chạy trốn, hoặc diệt vong. Khi làm như vậy, chúng phản ánh nhận thức ngày càng tăng của chính chúng ta rằng những quyết định chúng ta đưa ra hôm nay sẽ định hình tương lai có đáng sống hay không.

Trí tuệ nhân tạo và bản sắc con người

Làm người nghĩa là gì? Câu hỏi đó nằm ở trung tâm của nhiều bộ phim khoa học viễn tưởng. Trong Ex Machina, một AI được coi là con người một cách thuyết phục đến mức khơi dậy nỗi sợ hãi và kinh ngạc. Trong I, Robot, ranh giới giữa logic được lập trình và trực giác cảm xúc bị xóa nhòa.

Những câu chuyện này đấu tranh với những vấn đề đạo đức mà chúng ta đang bắt đầu phải đối mặt trong thực tế: AI có nên có quyền không? Ý thức có thể được sao chép không? Phim khoa học viễn tưởng đặt ra những câu hỏi này thông qua những câu chuyện hấp dẫn, lôi kéo khán giả vào lãnh địa đạo đức phức tạp.

Lời kết: Tương lai là do chúng ta tưởng tượng

Khoa học viễn tưởng không dự đoán tương lai—nó phản ánh cách chúng ta hình dung về nó. Mỗi đường chân trời rực rỡ ánh đèn neon hay những đột phá về trí tuệ nhân tạo trên màn ảnh đều được định hình bởi những hy vọng và nỗi sợ hãi của ngày hôm nay. Những tác phẩm khoa học viễn tưởng hay nhất không cho chúng ta câu trả lời. Nó cho chúng ta những khuôn khổ để đặt câu hỏi, thảo luận và hình dung những gì sẽ xảy ra tiếp theo.

Vậy, đây là một câu hỏi dành cho bạn: Nếu bạn có thể thiết kế tương lai, bạn sẽ xây dựng một thế giới như thế nào? Nó sẽ tươi sáng và kết nối, hay thận trọng và tính toán? Hãy tiếp tục tưởng tượng—và biết đâu, bằng cách đó, chúng ta sẽ định hình một tương lai tốt đẹp hơn.