Bạn đã bao giờ tự hỏi tại sao tim mình lại đập loạn xạ khi xem phim kinh dị - ngay cả khi bạn biết tất cả chỉ là hư cấu? Bạn không phải là người duy nhất. Phim kinh dị có một cách độc đáo để đánh cắp cảm xúc của chúng ta, kích hoạt những phản ứng nguyên thủy đã được lập trình sẵn trong não bộ.

Nhưng nó không chỉ là những tiếng động lớn hay quái vật nhảy ra từ bóng tối. Nó là một trải nghiệm tâm lý được tinh chỉnh, tác động đến nhận thức, sinh học và kỳ vọng.

Mạch sợ hãi của não bộ: Đòn đánh trực tiếp

Cốt lõi sức mạnh của mọi bộ phim kinh dị chính là hạch hạnh nhân - trung tâm sợ hãi của não bộ. Khi chúng ta nhìn thấy một cảnh tượng đáng sợ, ngay cả khi biết đó chỉ là hư cấu, hạch hạnh nhân vẫn phát ra những tín hiệu như thể mối đe dọa là có thật. Cơ thể chúng ta phản ứng bằng cách tăng nhịp tim, thở nhanh hơn và thậm chí đổ mồ hôi. Đây là một cơ chế sinh tồn, một phần còn sót lại từ thời điểm nỗi sợ hãi quyết định sự sống còn.

Các nhà làm phim đã tận dụng điều này để tạo ra lợi thế. Họ tạo ra những tín hiệu thị giác và thính giác được thiết kế để kích hoạt các mạch nguyên thủy này. Hãy nghĩ đến sự im lặng đột ngột ngay trước khi một điều gì đó tồi tệ xảy ra - đó là tín hiệu mà não bộ của bạn đọc là nguy hiểm. Và khi nỗi sợ hãi cuối cùng cũng ập đến, toàn bộ hệ thần kinh của bạn sẽ bừng sáng.

Âm thanh: Công cụ vô hình

Âm thanh trong phim kinh dị là một trong những yếu tố được thiết kế cẩn thận nhất. Những tiếng động tần số thấp, thường khó nghe thấy, có thể gây ra sự khó chịu hoặc bất an. Những âm thanh này mô phỏng các tín hiệu cảnh báo tự nhiên—như tiếng gầm gừ của động vật ăn thịt hay tiếng rền của động đất. Âm thanh cao có thể gây căng thẳng hoặc thậm chí buồn nôn, trong khi sự thay đổi âm lượng đột ngột có thể khiến khán giả mất đi cảm giác thoải mái.

Một nghiên cứu năm 2010 được công bố trên Tạp chí Khoa học Thần kinh cho thấy một số tần số nhất định có hiệu quả hơn trong việc kích thích hoạt động não liên quan đến nỗi sợ hãi. Các đạo diễn và nhà thiết kế âm thanh sử dụng nghiên cứu này để thao túng trạng thái cảm xúc của người xem mà họ thậm chí không nhận ra.

Sự bất định: Nhiên liệu của nỗi sợ hãi

Sự bất định là một trong những công cụ mạnh mẽ nhất của phim kinh dị. Khi bạn không chắc chắn điều gì sẽ xảy ra—hoặc khi nào—nó tạo ra trạng thái lo lắng kéo dài. Các nhà làm phim sử dụng những cảnh quay dài, căng thẳng, bóng đổ, âm thanh mơ hồ và sự đánh lạc hướng để kéo dài sự hồi hộp đến giới hạn chịu đựng.

Điều này khai thác cái gọi là "lo lắng dự đoán"—một nỗi sợ hãi điều chưa biết. Theo Tiến sĩ Steven Schlozman, bác sĩ tâm thần tại Trường Y Harvard, não bộ của chúng ta được lập trình để sợ những gì chúng ta không thể đoán trước. Phim kinh dị khai thác điều này bằng cách tạo ra sự căng thẳng, khiến người xem cảm thấy dễ bị tổn thương và mất kiểm soát.

Sự đồng cảm và tế bào phản chiếu: Tại sao chúng ta cảm nhận được nỗi sợ của họ

Con người được lập trình để đồng cảm. Khi chúng ta nhìn thấy các nhân vật gặp nạn, các tế bào thần kinh phản chiếu của chúng ta sẽ hoạt động—đây là những tế bào não mô phỏng trải nghiệm của người khác. Vì vậy, khi một nhân vật chạy qua một khu rừng tối tăm trong nỗi kinh hoàng, cơ thể chúng ta sẽ bắt chước sự hoảng loạn của họ. Chúng ta có thể bám chặt vào ghế hoặc cảm thấy mạch đập nhanh hơn, ngay cả khi chúng ta an toàn về mặt thể chất.

Sự đồng cảm này khiến phim kinh dị trở nên nhập tâm hơn. Khán giả đồng cảm về mặt cảm xúc với nỗi sợ hãi, nỗi đau hoặc sự cô lập của nhân vật. Diễn xuất và kịch bản càng chân thực, sức hút cảm xúc càng mạnh mẽ.

Cái quen biến thành cái không quen: Thực tại bẻ cong

Một chiến thuật khác mà phim kinh dị sử dụng là biến những tình huống thường ngày thành ác mộng. Hãy nghĩ đến những ngôi nhà ma ám, đồ chơi trẻ em, hay những bối cảnh gia đình quen thuộc—bị bóp méo vừa đủ để cảm thấy sai sai. Điều này tạo ra "sự bất hòa nhận thức", một sự khó chịu về mặt tâm lý do hai ý nghĩ trái ngược nhau gây ra: "Cái này nên an toàn" so với "Cái này thật đáng sợ".

Phim kinh dị phát triển mạnh nhờ sự tương phản. Một thứ càng có vẻ ngây thơ thì càng trở nên đáng sợ khi nguy hiểm xuất hiện. Sự đối lập này khiến người xem bất an trong suốt bộ phim.

Vai trò của kiểm soát và khoảng cách an toàn

Kỳ lạ thay, một phần sức hấp dẫn của phim kinh dị là nó cho phép chúng ta kiểm soát. Việc xem một điều gì đó đáng sợ diễn ra từ màn hình an toàn cho phép chúng ta khám phá nỗi sợ hãi mà không gặp rủi ro thực sự. Đó là một cách an toàn để trải nghiệm những cảm xúc cực độ và đối mặt với điều chưa biết.

Các nhà nghiên cứu thậm chí còn cho rằng việc xem phim kinh dị giúp cải thiện khả năng phục hồi cảm xúc. Một nghiên cứu năm 2020 được công bố trên tạp chí Personality and Individual Differences cho thấy những người thường xuyên xem phim kinh dị có thể xử lý căng thẳng trong thế giới thực tốt hơn vì họ đã luyện tập kiểm soát nỗi sợ hãi trong một môi trường được kiểm soát.

Suy nghĩ kết thúc: Tại sao chúng ta vẫn tiếp tục xem phim?

Nếu phim kinh dị khiến chúng ta sợ hãi, tại sao chúng ta vẫn tiếp tục xem lại? Bởi vì nỗi sợ hãi, khi được truyền tải một cách có kiểm soát và nghệ thuật, có thể rất ly kỳ. Đó là một chuyến tàu lượn siêu tốc cảm xúc, thử thách chúng ta, kích thích chúng ta, và đôi khi thậm chí giúp chúng ta hiểu bản thân mình hơn một chút.

Lần tới khi bạn cảm thấy tim mình đập thình thịch khi xem một bộ phim kinh dị, hãy nhớ rằng—đó không chỉ là giải trí. Đó là một kỹ thuật tâm lý đỉnh cao.

Còn bạn thì sao? Bộ phim kinh dị nhất từng khiến bạn ám ảnh là gì—và tại sao?