Mọi chuyện bắt đầu từ một điều đơn giản: tưới cây peace lily vào sáng Chủ nhật. Bạn không kiểm tra điện thoại. Bạn không vội vã ra khỏi nhà.

Bạn đang hiện diện trọn vẹn trong khoảnh khắc. Và bằng một cách nào đó, cảm giác ấy thật… dễ chịu.

Nhưng điều gì đang thực sự diễn ra trong não bộ của bạn?

Không chỉ là vật trang trí, cây xanh trong nhà đang được chứng minh là “người bạn thầm lặng” đầy quyền năng cho sức khỏe tinh thần. Từ những biến đổi sinh hóa trong não đến tác động từ tâm lý môi trường, các nhà nghiên cứu đang dần hé lộ lý do vì sao việc chăm sóc cây lại khiến chúng ta hạnh phúc, bình tĩnh và tập trung hơn.

Và điều này còn vượt xa khái niệm “năng lượng tích cực”.

Cách cây xanh tác động đến não bộ và cơ thể

Có lý do sinh học vì sao chúng ta cảm thấy thư giãn khi ở gần cây cối và điều đó bắt nguồn từ hệ thần kinh.

Khi ta ở trong môi trường tự nhiên, hoặc thậm chí chỉ đơn giản là nhìn vào những yếu tố tự nhiên như tán lá, hệ thần kinh đối giao cảm (hay còn gọi là chế độ "nghỉ ngơi và tiêu hóa") sẽ được kích hoạt.

Nhịp tim chậm lại. Cơ bắp thả lỏng. Nồng độ cortisol (hormone căng thẳng) giảm xuống.

Theo Tiến sĩ Masashi Soga, nhà tâm lý học môi trường tại Đại học Tokyo, việc tiếp xúc với cây xanh trong nhà có liên quan đến việc giảm căng thẳng về thể chất và tinh thần.

Trong một nghiên cứu năm 2020 được công bố trên Tạp chí Nhân học Sinh lý, những người tham gia chỉ cần dành vài phút tương tác với cây — như tưới nước hoặc chạm vào lá đã ghi nhận mức huyết áp và chỉ số biến thiên nhịp tim giảm rõ rệt.

Cây xanh như một liệu pháp trị liệu xanh

Dù làm vườn từ lâu đã được chứng minh là có lợi cho tinh thần, thì ngay cả việc tương tác thụ động với cây trong nhà cũng mang lại hiệu quả tương tự.

Điều này đã thúc đẩy sự phát triển của liệu pháp làm vườn (horticultural therapy) — một phương pháp điều trị được áp dụng tại bệnh viện, trung tâm phục hồi chức năng và viện dưỡng lão.

Vì sao nó hiệu quả:

1. Liên kết giác quan:

Việc chạm, ngửi và quan sát cây giúp xoa dịu những suy nghĩ lo âu.

2. Thói quen và trách nhiệm:

Chăm sóc một sinh vật sống tạo nên cảm giác có mục đích và cấu trúc trong ngày.

3. Những khoảnh khắc thành công nhỏ:

Nhìn thấy cây phát triển hoặc bung một chiếc lá mới giúp tăng dopamine — chất dẫn truyền thần kinh mang lại cảm giác phần thưởng.

Tiến sĩ tâm lý học Rachel Kaplan, người có hơn ba thập kỷ nghiên cứu về môi trường phục hồi, phát hiện rằng chỉ cần ở gần yếu tố tự nhiên cũng giúp con người phục hồi khỏi sự mệt mỏi tinh thần nhanh hơn. Không chỉ là cảm giác bình yên mà đó còn là sự tập trung và khả năng phục hồi.

Chuyện gì xảy ra trong não bạn?

Hãy cùng đi sâu vào thần kinh học. Khi bạn tương tác với cây cối, vùng vỏ não trước trán — khu vực điều khiển cảm xúc và ra quyết định — sẽ được kích hoạt.

Điều này giúp làm dịu hoạt động quá mức của hạch hạnh nhân (amygdala) — trung tâm xử lý nỗi sợ trong não.

Cụ thể như sau:

• Việc nhìn thấy màu xanh lá cây kích thích sóng não alpha, liên quan đến trạng thái tỉnh táo thư giãn.

• Các mẫu hình fractal tự nhiên (dạng lặp đi lặp lại trên lá cây, cành cây) khiến não cảm thấy dễ chịu mà không bị quá tải — khác hẳn với sự ngột ngạt của đô thị.

• Phytoncides một hợp chất kháng khuẩn mà cây tiết ra đã được chứng minh giúp tăng cường miễn dịch và giảm hormone căng thẳng khi hít phải, kể cả ở mức thấp trong không gian trong nhà.

Vì vậy, lần tới khi bạn bất chợt nhìn chăm chú vào chậu monstera, đừng nghĩ rằng mình đang mơ màng. Não của bạn lúc ấy đang tự chữa lành đấy.

Ai là người hưởng lợi nhiều nhất và vì sao?

Thú vị là, một số nhóm người có thể nhận được lợi ích mạnh mẽ hơn từ cây xanh trong nhà:

1. Nhân viên làm việc từ xa:

Cây trong văn phòng tại nhà giúp tăng khả năng tập trung, giảm kiệt sức.

2. Người sống ở đô thị đông đúc:

Khi không gian xanh ngoài trời hạn chế, cây trong nhà trở thành liệu pháp tinh thần dễ tiếp cận.

3. Thanh thiếu niên và người trẻ:

Gen Z và Millennials thường dùng cây như điểm tựa tinh thần trong những giai đoạn chuyển giao, cô đơn hoặc bất ổn.

4. Người cao tuổi:

Việc chăm sóc cây đơn giản giúp kích thích trí não và giảm cảm giác cô lập.

Những loại cây nên chọn để cải thiện tinh thần

Dù bất kỳ cây xanh nào cũng mang lại hiệu quả tích cực, một số loài sau được đánh giá là đặc biệt hữu ích:

• Oải hương:

Mùi thơm dịu giúp giảm lo âu và cải thiện giấc ngủ.

• Lưỡi hổ:

Dễ chăm sóc, có khả năng lọc không khí.

• Nha đam:

Nhìn dịu mắt, gel có thể dùng cho vết bỏng nhẹ.

• Cây nhện:

Bền bỉ, phù hợp với người mới bắt đầu tạo cảm giác thành công.

• Pothos (trầu bà):

Phát triển nhanh, dễ thấy thành quả. Không chỉ là chuyện làm đẹp nhà mà là kết nối và tương tác.

Hãy chọn một loài cây mà bạn thực sự muốn chăm chút, chứ không chỉ là hợp màu với rèm cửa. Bạn có mối quan hệ thế nào với cây của mình? Là bạn cùng phòng lặng lẽ, hay là một phần không thể thiếu trong thói quen mỗi ngày? Hiểu rõ khoa học đằng sau việc chăm cây không làm giảm đi sự kỳ diệu của nó mà còn khiến ta trân trọng hơn. Sau mỗi lần tưới nước hay thay chậu là một cuộc cách mạng nhỏ đang diễn ra trong não bộ. Và đôi khi, chậu peace lily ấy còn giúp bạn bình tâm hơn cả buổi thiền sáng.

Hãy để không gian sống của bạn bung nở — không chỉ bằng tán lá, mà bằng sự tĩnh tại trong tâm hồn. Vậy, loài cây nào khiến bạn cảm thấy bình yên nhất?