Báo hoa mai nổi tiếng với khả năng thích nghi đáng kinh ngạc. Loài mèo lớn oai vệ này được tìm thấy ở nhiều môi trường sống khác nhau, từ thảo nguyên và núi non đến rừng mưa nhiệt đới và bán sa mạc.

Ngày nay, báo hoa mai thường được chia thành chín phân loài: báo hoa mai châu Phi, báo hoa mai Viễn Đông, báo hoa mai Đông Dương, báo hoa mai Ả Rập, báo hoa mai Ba Tư, báo hoa mai Sri Lanka và báo hoa mai Java.

Trong số này, báo hoa mai châu Phi chủ yếu được tìm thấy ở châu Phi, trong khi tám phân loài còn lại phân bố khắp châu Á và được gọi chung là báo hoa mai châu Á.

Tình trạng hiện tại của loài báo và tầm quan trọng của nghiên cứu di truyền

Trong thế kỷ qua, các hoạt động của con người như phá hủy môi trường sống, săn bắt báo và con mồi quá mức, và săn trộm bất hợp pháp đã dẫn đến sự suy giảm đáng kể quần thể báo. Ngày nay, chỉ có báo châu Phi là có quần thể tương đối ổn định, với số lượng khoảng 10.000 cá thể. Các phân loài khác, chẳng hạn như báo Đông Dương, ít hơn nhiều, với ước tính từ 973 đến 2.503 cá thể. Sáu trong số chín phân loài báo có ít hơn 1.000 cá thể, và ở một số khu vực, báo đã tuyệt chủng.

Trong bối cảnh này, việc tiến hành nghiên cứu di truyền về loài báo để hiểu rõ lịch sử, cấu trúc và động lực quần thể của chúng đã trở nên vô cùng quan trọng đối với các nỗ lực bảo tồn. Gần đây, các nhà khoa học từ Đại học Potsdam và các tổ chức khác đã công bố một nghiên cứu đáng ngạc nhiên trên tạp chí Current Biology. Họ đã sử dụng các mẫu lông báo từ các bảo tàng lịch sử tự nhiên để phân tích di truyền, mang lại những hiểu biết mới về di truyền học của loài báo.

Sử dụng mẫu vật từ bảo tàng để phân tích di truyền

Phân tích di truyền thường yêu cầu mẫu mô tươi, nhưng điều này không phải lúc nào cũng khả thi đối với báo hoa mai. Nhiều phân loài báo hoa mai có quần thể cực kỳ nhỏ, khiến việc lấy mẫu vật tươi trở nên khó khăn. Ngoài ra, các phương pháp lấy mẫu xâm lấn có thể gây hại cho những loài động vật nhạy cảm này. Mặc dù việc lấy mẫu vật từ báo hoa mai ở sở thú dễ dàng hơn, nhưng nhiều mẫu vật trong số này là con lai từ các phân loài khác.

Xét đến những thách thức này, các nhà nghiên cứu đã chuyển sang các mẫu vật lông được lưu trữ trong các bảo tàng lịch sử tự nhiên. Họ đã phân tích bộ gen của 26 con báo hoa mai (14 con báo châu Phi và 12 con báo châu Á), bao gồm 18 mẫu lông từ các bộ sưu tập của bảo tàng. Điều này cho phép các nhà khoa học so sánh và phân tích sự khác biệt di truyền giữa các phân loài một cách không xâm lấn.

Những khác biệt di truyền đáng ngạc nhiên giữa báo châu Phi và báo châu Á

Thông thường, sự khác biệt di truyền giữa các loài lớn hơn sự khác biệt giữa các phân loài. Tuy nhiên, các nhà nghiên cứu đã rất ngạc nhiên khi phát hiện ra rằng sự khác biệt di truyền giữa báo châu Phi và báo châu Á lớn hơn sự khác biệt giữa gấu nâu và gấu Bắc Cực. Báo châu Phi có sự đa dạng di truyền cao hơn đáng kể, khoảng gấp đôi so với báo châu Á. Trong số các phân loài châu Á, những loài có quần thể nhỏ hơn, như báo Viễn Đông, có sự đa dạng di truyền thấp hơn so với các quần thể lớn hơn như báo Java. Các nghiên cứu trước đây đã phát hiện ra rằng báo châu Phi có sự đa dạng di truyền gấp bốn lần báo Viễn Đông, gấp đôi sư tử và gấp năm lần báo gêpa.

Tại sao báo hoa mai châu Phi có sự đa dạng di truyền cao hơn?

Bằng cách nghiên cứu DNA ty thể của báo hoa mai, các nhà nghiên cứu đưa ra giả thuyết rằng báo hoa mai có thể có nguồn gốc từ Tây Bắc châu Phi, một số loài di cư đến châu Á khoảng 500.000 đến 600.000 năm trước. Kể từ đó, sự lai tạo giữa báo hoa mai châu Phi và báo hoa mai châu Á rất ít.

Sự đa dạng di truyền cao hơn ở báo hoa mai châu Phi có thể là do hai yếu tố chính:

1. Hiệu ứng sáng lập

Hiệu ứng sáng lập đề cập đến tình huống một số ít cá thể từ một khu vực di cư để thiết lập một quần thể mới, dẫn đến sự đa dạng di truyền thấp hơn. Các quần thể báo hoa mai châu Á ban đầu chỉ được thiết lập bởi một vài cá thể di cư từ châu Phi, dẫn đến một quần thể hạn chế về mặt di truyền.

2. Sự cô lập về mặt địa lý

Ở châu Phi, địa lý cho phép báo hoa mai di chuyển nhiều hơn qua các môi trường sống, tạo điều kiện thuận lợi cho trao đổi di truyền và duy trì sự đa dạng. Ngược lại, núi non, cao nguyên, hồ và đại dương ở châu Á tạo ra nhiều rào cản hơn đối với sự di chuyển của báo hoa mai, dẫn đến dòng di truyền yếu hơn và tính đa dạng thấp hơn.

Tầm quan trọng của đa dạng di truyền đối với sự sinh tồn

Đa dạng di truyền đóng vai trò thiết yếu trong sự sinh tồn và sức khỏe lâu dài của một loài. Đa dạng di truyền cao hơn giúp động vật có khả năng thích nghi tốt hơn với những thay đổi của môi trường, chẳng hạn như biến đổi khí hậu và phá hủy môi trường sống. Trong 200 năm qua, báo hoa mai châu Phi đã mất 48%-67% môi trường sống, trong khi báo hoa mai châu Á mất 83%-87%. Mặc dù các hoạt động của con người đã gây ra tình trạng mất môi trường sống, nhưng tính đa dạng di truyền cao hơn của báo hoa mai châu Phi đã cho phép chúng chống chọi tốt hơn với những thách thức này so với các loài đồng loại ở châu Á.

Liệu họ báo có thể mở rộng thành sáu loài không?

Như đã đề cập, sự phân kỳ giữa báo châu Phi và báo châu Á diễn ra khoảng 500.000 đến 600.000 năm trước, gần như cùng thời điểm gấu nâu và gấu Bắc Cực tách thành hai loài riêng biệt. Dựa trên kết quả phân tích di truyền, các nhà khoa học tin rằng báo châu Phi và báo châu Á cuối cùng có thể được phân loại thành hai loài riêng biệt. Nếu điều này xảy ra, họ báo, hiện bao gồm năm loài - hổ, sư tử, báo hoa mai, báo đốm và báo tuyết - sẽ mở rộng thành sáu loài.

Đây không phải là lần đầu tiên nghiên cứu di truyền thách thức các phân loại truyền thống. Ví dụ, vào năm 2006, các nhà khoa học đã phát hiện ra rằng báo gấm ở quần đảo Sumatra và lục địa châu Á có sự khác biệt đáng kể về mặt di truyền. Điều này dẫn đến việc phân loại thành hai loài báo gấm riêng biệt, thay đổi chi từ một loài thành hai loài.

Mặc dù bằng chứng di truyền cho việc phân biệt báo gấm châu Phi và châu Á rất mạnh mẽ, các nhà khoa học nhấn mạnh rằng cần có thêm nghiên cứu và thảo luận trong cộng đồng khoa học trước khi chính thức tách hai phân loài này thành các loài riêng biệt.

Khi tìm hiểu sâu hơn về sự phức tạp của di truyền học báo hoa mai, chúng ta không khỏi kinh ngạc trước việc ngay cả những khác biệt di truyền nhỏ cũng có thể định hình đáng kể sự sinh tồn của một loài. Bạn nghĩ sao? Liệu thế giới của loài mèo lớn có thể thay đổi mãi mãi không? Hãy cho chúng tôi biết suy nghĩ của bạn!