Lần đầu tiên bạn nhìn thấy cây nắp ấm bẫy ruồi Venus khép lại bất ngờ, cảm giác chẳng khác gì xem một cảnh phim khoa học viễn tưởng. Nhưng sự thật là loài cây ấy chỉ là một thành viên trong một đại gia đình kỳ lạ và phong phú của thế giới thực vật ăn thịt.

Từ những cây nắp ấm có hình dáng như những chiếc bình thanh lịch đến gọng vó lấp lánh như những viên ngọc phủ sương, các loài này đã tiến hóa những cách sáng tạo để bẫy và tiêu hóa côn trùng. Khám phá chúng mở ra một thế giới bí mật nơi thực vật đóng vai trò của kẻ săn mồi.

Vì sao thực vật ăn thịt tồn tại

Các loài thực vật ăn thịt không “hung dữ” khi săn côn trùng. Chúng làm vậy để sinh tồn ở những nơi đất nghèo dinh dưỡng. Đặc biệt là nitơ — chất rất khó tìm ở các vùng đầm lầy, bãi than bùn và vùng đất ẩm có tính axit. Bằng cách bắt côn trùng hoặc sinh vật nhỏ, chúng hấp thụ những dưỡng chất mà đất không thể cung cấp. Trong hàng triệu năm, nhu cầu này đã thúc đẩy chúng tiến hóa các kiểu bẫy tinh vi chẳng kém gì động vật.

Không chỉ có nắp ấm bẫy ruồi Venus

Bẫy ruồi Venus thường được nhắc đến nhiều nhất, nhưng nó chỉ là một trong vô số chiến lược săn mồi. Dưới đây là ba kiểu thực vật ăn thịt bạn dễ gặp:

1. Cây nắp ấm:

Lá của chúng tạo thành ống sâu chứa chất dịch tiêu hóa. Mép ống trơn trượt và một số còn tiết mật ngọt để thu hút côn trùng. Một khi rơi vào bên trong, chúng trượt xuống đáy và không thể leo ra. Cây nắp ấm xuất hiện ở nhiều châu lục, với hàng chục loài thích nghi với các khí hậu và kích cỡ con mồi khác nhau. Một số loài lớn thậm chí có thể “xử lý” cả ếch nhỏ hoặc thằn lằn, dù côn trùng vẫn là mồi chính.

2. Cây gọng vó:

Những cây này trông mềm mại, với các sợi lông nhỏ có giọt dính ở đầu. Với côn trùng, những giọt này giống mật ngọt. Nhưng khi đáp xuống, các sợi lông từ từ cuộn lại, bao trùm lấy con mồi. Cây gọng vó không sập bẫy nhanh như bẫy ruồi Venus— chúng kiên nhẫn, chậm rãi, mất vài giờ để hoàn tất quá trình. Những chiếc bẫy lấp lánh dưới nắng sớm trông rất mê hoặc.

3. Bladderworts:

Khác với hai loại trên, bladderworts là thực vật thủy sinh. Chúng trôi nổi trên nước và có những túi bẫy nhỏ hoạt động như máy hút chân không để bắt sinh vật li ti như bọ chét nước. Mỗi chiếc bẫy được kích hoạt bởi những sợi lông siêu nhỏ. Khi bị chạm, túi mở ra và hút con mồi vào trong — một trong những chuyển động nhanh nhất trong thế giới thực vật.

Cách hoạt động của những chiếc bẫy này

Tất cả những loài trên đều chung một mô hình: thu hút, bẫy, tiêu hóa. Một số dùng màu sắc rực rỡ hoặc hương thơm ngọt để dụ côn trùng. Những loài khác, như bladderworts, lại dựa vào sự bí mật. Sau khi bắt được con mồi, chúng tiết enzyme tiêu hóa protein và hấp thu dưỡng chất. Toàn bộ quá trình này cho phép chúng sống khỏe ở những nơi thực vật khác khó tồn tại. Điều thú vị là không phải loài ăn thịt nào cũng tiêu hóa con mồi giống nhau. Cây nắp ấm thường chứa vi khuẩn trong dịch của chúng, giúp phân hủy con mồi. Cây gọng vó thì tiết enzyme trực tiếp từ đầu các sợi lông. Những khác biệt này cho thấy sự linh hoạt và sáng tạo đáng kinh ngạc của tiến hóa thực vật.

Mẹo trồng cây ăn thịt

Nhiều người ngạc nhiên khi biết rằng họ hoàn toàn có thể trồng các loài cây này tại nhà. Với cách chăm sóc đúng, nhiều loài phát triển rất tốt trong chậu hoặc terrarium. Nếu bạn tò mò, đây là những điều cần biết:

1. Chọn đúng loài. Bẫy ruồi Venus là lựa chọn kinh điển cho người mới, nhưng cây gọng vó và một số cây nắp ấm cũng rất dễ trồng.

2. Dùng đất nghèo dinh dưỡng. Đất trồng cây thông thường quá giàu chất. Hỗn hợp rêu than bùn và cát giống môi trường đầm lầy tự nhiên sẽ tốt hơn.

3. Cung cấp nhiều ánh sáng. Phần lớn cây ăn thịt cần ít nhất sáu giờ nắng trực tiếp mỗi ngày. Nếu thiếu sáng, bẫy sẽ mất màu và yếu đi.

4. Tưới bằng nước cất hoặc nước mưa. Nước máy thường chứa khoáng chất mà chúng không chịu được. Hãy giữ đất luôn ẩm nhưng không sũng nước.

5. Không cho ăn quá nhiều. Nếu trồng ngoài trời, chúng sẽ tự bắt mồi. Nếu trồng trong nhà, chỉ cần cho ăn vài con côn trùng nhỏ mỗi vài tuần. Cho ăn quá mức có thể làm hỏng bẫy.

Vì sao chúng khiến chúng ta say mê

Cây ăn thịt xóa nhòa ranh giới giữa hành vi của thực vật và động vật. Chúng không chỉ ngồi yên và quang hợp — chúng dụ dỗ, chuyển động và tiêu hóa. Nhìn một cây gọng vó từ từ cuộn lại quanh một con ruồi, hay một bladderwort bật bẫy dưới nước, giống như xem phiên bản tua nhanh của tiến hóa. Không có gì lạ khi những loài này truyền cảm hứng cho nghệ sĩ, người làm vườn và nhà khoa học. Chúng cũng nhắc nhở chúng ta về khả năng thích nghi phi thường của sự sống. Ở những nơi khắc nghiệt nhất, nơi thực vật khác chật vật tồn tại, những loài này tìm ra giải pháp sáng tạo: chuyển sang nguồn thức ăn khác. Những chiếc bẫy của chúng trông có vẻ kỳ lạ, nhưng thực chất chỉ là những chiếc lá được “chế tạo lại” để phục vụ mục đích sinh tồn.

Nhìn gần hơn

Lần tới khi bạn thấy một chậu bẫy ruồi Venus trong cửa hàng cây cảnh, hãy nhớ rằng đó chỉ là bước khởi đầu của một câu chuyện lớn hơn nhiều. Cây gọng vó lấp lánh trong đầm lầy, cây nắp ấm đứng như những chiếc cốc đầy màu sắc, và bladderworts chớp bẫy dưới nước trong tích tắc. Cùng nhau, chúng tạo nên một bức tranh đa dạng của sự thích nghi và sáng tạo. Nếu có cơ hội, hãy ghé một khu bảo tồn đầm lầy hoặc đất ngập nước cùng một người hướng dẫn biết rõ nơi các loài này sinh sống. Nhìn thấy chúng trong môi trường tự nhiên — những kẻ săn mồi tí hon ẩn giữa rêu và lau sậy — bạn sẽ không chỉ trân trọng vẻ đẹp mà còn cả sự khéo léo của chúng. Các loài cây ăn thịt vượt xa bẫy ruồi Venus cho thấy trí tưởng tượng của tự nhiên là vô hạn. Những chiếc bẫy kỳ lạ và hành vi bất ngờ của chúng mở ra cánh cửa nhìn vào “xưởng sáng tạo” của tiến hóa, nơi sinh tồn thúc đẩy đổi mới theo những cách bất ngờ nhất.