Chúng ta thường thấy sứa trôi dạt trên đại dương, gần giống như những quả bóng bay lơ lửng, nhưng chuyển động của chúng không chỉ đơn thuần là bị dòng nước cuốn đi. Những sinh vật mỏng manh này thuộc nhóm Medusozoa thuộc ngành Cnidaria, là những động vật không xương sống có thể di chuyển tự do ngoài khơi.
Hơn 200 loài đã được phát hiện trên toàn thế giới, và chúng sống ở hầu hết mọi môi trường nước—từ vùng biển nhiệt đới đến vùng nước ôn đới, từ bờ biển nông đến đại dương sâu thẳm, và thậm chí cả trong các hồ và sông nước ngọt. Bạn đã bao giờ dừng lại để ngắm nhìn chúng lướt đi chậm rãi nhưng êm ái như thế nào chưa? Cảm giác thật gần như thôi miên.
Phép thuật của chiếc chuông
Chiếc chuông là động cơ chính của sứa. Được cấu tạo chủ yếu từ một lớp gelatin mềm, nó giãn nở và co lại theo những nhịp điệu đều đặn. Khi chiếc chuông co lại, nó đẩy nước về phía sau, đẩy sứa tiến về phía trước. Khi nó giãn ra, nó lại chứa đầy nước, chuẩn bị cho nhịp điệu tiếp theo. Cơ chế đơn giản này cho phép sứa di chuyển mà không cần cơ hay xương. Mặc dù chuyển động của chúng có vẻ dễ dàng, nhưng nó được thiết kế hoàn hảo để tiết kiệm năng lượng. Mỗi nhịp điệu là một hành động đẩy nhỏ được kiểm soát, kết hợp hoàn hảo giữa hình dạng và chức năng.
Xúc tu chuyển động
Chúng ta không thể bỏ qua vai trò của xúc tu. Nằm bên dưới phần chuông, những cấu trúc dài và mềm mại này phục vụ nhiều mục đích. Chủ yếu, chúng được sử dụng để bắt mồi bằng các tế bào châm chích, nhưng chúng cũng hỗ trợ chuyển động. Khi sứa chuyển động, các xúc tu kéo dài như những dải ruy băng trong nước, giúp ổn định cơ thể và giảm lực cản. Ở một số loài, xúc tu có thể kéo dài vài mét, tạo ra một vệt uốn lượn thanh lịch. Nhìn chúng trôi nổi giống như đang xem một vở ba lê dưới nước - mọi bộ phận đều chuyển động hài hòa với nhau.
Vượt dòng nước
Mặc dù sứa có thể tự di chuyển, chúng cũng phụ thuộc rất nhiều vào các dòng hải lưu để di chuyển quãng đường dài. Bằng cách trôi theo dòng nước, chúng tiết kiệm năng lượng khi tìm kiếm thức ăn, tránh kẻ thù hoặc tìm bạn tình. Nhịp đập của chúng giúp chúng điều chỉnh hướng và giữ thăng bằng, nhưng dòng nước mới là yếu tố quyết định. Chúng ta có thể hình dung chúng như những vận động viên lướt sóng chuyên nghiệp, kết hợp chuyển động tự thân với dòng chảy tự nhiên của đại dương. Sự tương tác giữa cơ thể và môi trường chính là yếu tố cho phép sứa phát triển mạnh mẽ trong các môi trường sống dưới nước đa dạng.
Thích nghi thông qua chuyển động
Mặc dù trôi dạt có vẻ thụ động, nhưng sứa chủ động điều chỉnh chuyển động để sinh tồn. Trong dòng chảy mạnh, chúng đập nhanh hơn để giữ vị trí. Khi con mồi ở gần, chúng có thể định hướng chuông để hướng thức ăn về phía xúc tu. Ngay cả khi không có não, sứa vẫn thể hiện một loại trí thông minh bản năng trong cách chúng di chuyển.
Sự kết hợp giữa trôi dạt thụ động và kiểm soát chủ động đã cho phép sứa tồn tại trong hàng trăm triệu năm, từ rất lâu trước khi hầu hết các loài động vật hiện đại xuất hiện. Thật đáng kinh ngạc khi một thứ đơn giản như vậy lại có thể thích nghi hoàn hảo đến vậy.
Tầm quan trọng sinh thái
Chúng ta thường ngưỡng mộ sứa vì vẻ đẹp của chúng, nhưng chuyển động của chúng cũng tác động đến hệ sinh thái. Bằng cách di chuyển trong nước và ăn sinh vật phù du, chúng giúp điều chỉnh quần thể các sinh vật thủy sinh nhỏ bé. Bản thân chúng là thức ăn cho rùa, một số loài cá và chim biển. Sự nở hoa của sứa lớn có thể báo hiệu những thay đổi môi trường như nhiệt độ nước tăng cao hoặc đánh bắt quá mức.
Bằng cách quan sát cách chúng di chuyển và nơi chúng trôi dạt, chúng ta có thể hiểu rõ hơn về sức khỏe của đại dương và các hệ thống nước ngọt. Việc quan sát chuyển động của chúng trở thành một cửa sổ để nhìn vào sự cân bằng của đời sống thủy sinh.
Tại sao chúng ta nên trân trọng chúng?
Sứa nhắc nhở chúng ta rằng sự đơn giản có thể vừa đẹp đẽ vừa hiệu quả. Chúng không cần cấu trúc giải phẫu phức tạp để tồn tại; chúng dựa vào hình dạng, nhịp điệu và môi trường. Mỗi nhịp đập của chiếc chuông là một hành động nhỏ bé, hoàn hảo của sự cân bằng và chuyển động. Đối với chúng ta, việc quan sát chúng dạy chúng ta sự kiên nhẫn, chánh niệm và trân trọng những dạng sống đã phát triển hàng triệu năm mà không cần những công cụ mà chúng ta thường liên tưởng đến chuyển động. Đó là cơ hội để chứng kiến sự tiến hóa đang diễn ra, một cách lặng lẽ, duyên dáng và hiệu quả.
Vẻ duyên dáng khi chuyển động
Lần tới khi chúng ta nhìn thấy một con sứa trôi dạt trong nước, hãy dành một chút thời gian để cảm nhận hành trình của nó. Mỗi nhịp đập của chiếc chuông, mỗi đợt sóng như dải ruy băng của những chiếc xúc tu, và thậm chí cả những cú đẩy nhẹ nhàng của dòng hải lưu đều kể câu chuyện về sự thích nghi, hiệu quả và sự tao nhã. Sứa không chỉ là cảnh quan trôi nổi—chúng là những bài học sống về cách di chuyển, sinh tồn và phát triển. Khi ngắm nhìn chúng lướt đi, chúng ta có thể cảm nhận được sự kết nối yên bình với đại dương và tìm thấy nguồn cảm hứng từ một trong những du khách duyên dáng nhất của thiên nhiên.
