Đi dạo trong rừng, bạn sẽ thấy những hàng cây đứng sừng sững như những cá thể riêng biệt, mỗi cây bám rễ vào một khoảng đất của riêng mình. Nhưng bên dưới mặt đất, có một điều bất ngờ đang diễn ra. Những bộ rễ ấy không hề tách biệt.
Chúng là một phần của mạng lưới ngầm được vận hành bởi nấm – những sợi nhỏ li ti kết nối cây này với cây khác. Một số nhà khoa học còn gọi nó là “mạng lưới gỗ toàn cầu” (wood wide web).
Và phát hiện này đang thay đổi cách chúng ta nhìn nhận về rừng, đồng ruộng, thậm chí cả khu vườn của chính mình.
Nấm – những kẻ kết nối vô hình
Trung tâm của mạng lưới này là nấm rễ cộng sinh. Những loại nấm này không chỉ bám bên ngoài rễ cây – chúng len lỏi vào trong và bao quanh rễ, vươn xa khắp lòng đất. Đối với cây, chúng giống như một hệ thống rễ mở rộng, giúp hút nước và khoáng chất từ những nơi mà rễ không thể với tới. Đổi lại, cây cung cấp đường – sản phẩm của quá trình quang hợp – cho nấm. Sự trao đổi đó vốn đã kỳ diệu, nhưng câu chuyện còn thú vị hơn: khi nấm kết nối nhiều cây lại với nhau, chúng không chỉ trao đổi thức ăn mà còn truyền tín hiệu, tạo nên các kênh giao tiếp ngầm giữa các loài thực vật.
Những điều cây cối “nói” với nhau dưới lòng đất
Bạn có thể thắc mắc – cây này “nói” gì với cây kia chứ? Thật ra là rất nhiều điều:
1. Chia sẻ dinh dưỡng: Ở những nơi rợp bóng, cây nhỏ thường khó nhận đủ tài nguyên. Thông qua mạng lưới nấm, những cây to có thể gửi carbon cho những “hàng xóm” yếu ớt hơn, giúp chúng sống sót.
2. Gửi tín hiệu cảnh báo: Khi một cây bị côn trùng tấn công, các tín hiệu hóa học cảnh báo có thể truyền qua nấm đến cây khác. Cây nhận được “tin nhắn” này sẽ kích hoạt cơ chế phòng vệ trước khi nguy hiểm ập đến.
3. Giữ cân bằng hệ sinh thái: Một số loài cây dường như ưu tiên chia sẻ với họ hàng gần hoặc chồi non mọc dưới bóng mình, giúp thế hệ tiếp theo có khởi đầu thuận lợi.
Đó không hẳn là lòng tốt – bởi cây không có cảm xúc như con người – nhưng kết quả là một mạng lưới hợp tác, nơi mọi cá thể cùng góp phần giữ cho hệ sinh thái ổn định.
Kẻ cho, người nhận và sự cân bằng
Không phải lúc nào việc trao đổi cũng công bằng. Một số loài hưởng lợi nhiều hơn, thậm chí lợi dụng hệ thống này. Ví dụ, lan thường kết nối với nấm ngay từ khi còn non, hấp thụ dinh dưỡng trước khi chúng đủ khả năng quang hợp. Một số cây khác có thể nhận chất dinh dưỡng mà không cho đi nhiều. Sự giằng co này khiến mạng lưới nấm giống như một nền kinh tế thu nhỏ – có kẻ hào phóng, có kẻ khôn khéo, nhưng tổng thể vẫn vận hành trơn tru, duy trì sự cân bằng tự nhiên.
Bài học cho nông nghiệp và làm vườn
Điều thú vị là chúng ta có thể áp dụng hiểu biết này ngay trên mặt đất:
1. Người làm vườn hạn chế xới đất quá thường xuyên sẽ giúp mạng nấm phát triển mạnh, khiến cây khỏe hơn mà không cần quá nhiều phân bón.
2. Nông dân đang thử nghiệm cây phủ đất để khuyến khích nấm có lợi, giúp chia sẻ chất dinh dưỡng giữa các loài cây trong cùng cánh đồng.
3. Nghiên cứu cho thấy, cây trồng có “bạn đồng hành” là nấm sẽ chịu hạn tốt hơn, vì mạng lưới này có thể kéo nước từ sâu trong lòng đất hoặc từ nơi xa.
Thay vì xem cây như những cá thể riêng lẻ, có lẽ chúng ta nên nhìn chúng như một cộng đồng liên kết chặt chẽ, với nấm là người đưa tin âm thầm gắn kết tất cả lại với nhau.
Một góc nhìn khác về khu rừng
Lần tới khi bạn đứng giữa một khu rừng, hãy tưởng tượng những điều đang diễn ra bên dưới chân mình. Một cây sồi khổng lồ có thể đang chuyển carbon cho các cây non quanh gốc. Một bụi cây nhỏ bị stress có thể đang thì thầm lời cảnh báo hóa học đến hàng xóm. Và những sợi nấm mảnh hơn cả sợi tóc người đang âm thầm chuyển tín hiệu qua lớp đất tối. Rừng có vẻ yên tĩnh trong mắt ta, nhưng bên dưới mặt đất là cả một thế giới sống động – nơi những cuộc trao đổi, cảnh báo và giao dịch diễn ra không ngừng. Một vũ trụ của sự hợp tác và cạnh tranh tồn tại ngay dưới mỗi bước chân của bạn.
Lời nhắc khẽ khàng dành cho chúng ta
Chúng ta thường nghĩ sự sinh tồn là đứng vững một mình, là mạnh mẽ và cao lớn hơn kẻ khác. Nhưng cây cối lại dạy ta điều ngược lại – rằng sức mạnh thực sự đến từ sự kết nối. Một cây đơn độc có thể chống chọi bão tố, nhưng cả khu rừng gắn kết bằng sợi nấm sẽ vượt qua chúng tốt hơn.
Có lẽ đó chính là bí mật thật sự của mạng lưới ngầm: sự sống nảy nở khi được sẻ chia. Dù trong im lặng hay bóng tối, rễ cây và nấm vẫn chứng minh rằng giao tiếp tồn tại khắp nơi. Và nếu chúng ta học cách lắng nghe, điều đó có thể thay đổi cách ta nhìn thế giới dưới chân mình.
