Bạn đã bao giờ nhìn chằm chằm vào một bức tranh và cảm thấy như nó đang kể cho bạn nhiều hơn một câu chuyện chưa? Giống như bức tranh ấy đang cố gắng nắm bắt cảm giác về thời gian — cách nó trôi đi, ngừng lại, hoặc thậm chí bị bóp méo?
Đó chính là sức mạnh của hội họa: khả năng đóng băng một khoảnh khắc hoặc kéo dài nó ra, cho phép chúng ta trải nghiệm thời gian theo cách vượt khỏi những nhịp tích tắc của đồng hồ.
1. Sử Dụng Ánh Sáng Và Bóng Tối Để Thể Hiện Sự Trôi Của Thời Gian
Một trong những cách hiệu quả nhất để họa sĩ thể hiện thời gian trong tranh là thông qua sự thay đổi giữa ánh sáng và bóng tối. Hãy nghĩ đến một khung cảnh được vẽ vào những thời điểm khác nhau trong ngày: ánh sáng vàng dịu của bình minh, sự tương phản mạnh mẽ của buổi trưa, hay sắc màu êm dịu, trầm ấm của hoàng hôn. Những thay đổi này không chỉ cho ta biết thời điểm của khoảnh khắc mà còn cho ta cảm nhận cảm xúc của khoảnh khắc ấy.
Các họa sĩ như Claude Monet đã nổi tiếng khi dùng ánh sáng để thể hiện sự trôi qua của thời gian. Bộ tranh Water Lilies của ông khắc họa nhiều thời điểm khác nhau trong ngày, thông qua sự thay đổi tinh tế của màu sắc và ánh sáng, mang đến cảm giác vừa đang ở trong khoảnh khắc, vừa cảm nhận được dòng chảy của thời gian.
Ví dụ:
Hãy nhìn một bức tranh hoàng hôn. Bạn sẽ thấy ánh sáng dần đổi sắc — bóng đổ dài hơn, màu trở nên ấm áp hơn. Những thay đổi ấy không chỉ nói về thời gian, mà còn kể về cảm giác khi thời gian dần chậm lại.
2. Thể Hiện Chuyển Động Qua Sự Lặp Lại
Một cách khác để họa sĩ ghi lại thời gian là thông qua chuyển động — có thể là trang sách đang lật, chuyến hành trình đang tiếp diễn, hay chu kỳ của tự nhiên. Một số họa sĩ lặp lại các yếu tố trong cùng một bức tranh để gợi ra sự trôi của thời gian.
Hãy nhìn vào tác phẩm của Pablo Picasso, đặc biệt là Les Demoiselles d'Avignon. Mỗi nhân vật trong tranh dường như thay đổi hình dạng, tạo nên hiệu ứng chuyển động sống động, như thể thời gian đang mở ra ngay trước mắt chúng ta.
Ví dụ:
Hãy tưởng tượng một họa sĩ vẽ bông hoa đang nở dần trong nhiều ngày. Bằng cách thể hiện những giai đoạn khác nhau của sự nở, người họa sĩ đã mang toàn bộ quá trình ấy vào một bức tranh, khiến thời gian trở nên hữu hình.
3. Kể Chuyện Theo Trình Tự Thời Gian Qua Bộ Tác Phẩm
Một số họa sĩ thể hiện thời gian bằng cách sáng tác theo chuỗi tác phẩm, dùng nhiều bức tranh hoặc bảng vẽ liên tiếp để kể một câu chuyện xuyên suốt. Cách tiếp cận này giống như một cuốn nhật ký bằng hình ảnh, nơi mỗi bức tranh là một khoảnh khắc trong hành trình của thời gian. Một ví dụ nổi tiếng là bộ tranh Black Paintings của Goya, nơi sự u ám dần lên trong chủ đề và bảng màu phản ánh sự sâu sắc của thời gian và cảm xúc.
Ví dụ:
Hãy nghĩ đến một chuỗi hình ảnh truyện tranh hoặc storyboard phim. Mỗi khung là một phần của câu chuyện, thể hiện thời gian trôi qua không phải qua một khoảnh khắc duy nhất, mà qua chuỗi biến đổi liên tục.
4. Biểu Tượng Hóa Thời Gian
Trong nhiều trường hợp, họa sĩ sử dụng biểu tượng để thể hiện sự trôi của thời gian. Đó có thể là đồng hồ cát, bông hoa tàn, trái cây mục nát, hay tòa nhà đổ nát. Những biểu tượng ấy là ẩn dụ thị giác, nhắc chúng ta rằng thời gian là điều không thể đảo ngược.
Tác phẩm The Persistence of Memory của Salvador Dalí là ví dụ kinh điển. Những chiếc đồng hồ tan chảy trong tranh không chỉ là hình ảnh kỳ lạ — chúng tượng trưng cho thời gian linh hoạt và biến ảo, uốn theo nhận thức của con người.
Ví dụ:
Một họa sĩ có thể vẽ một cái cây qua bốn mùa, biểu trưng cho sự trôi qua của năm tháng qua từng thay đổi. Mỗi mùa kể một phần khác nhau của câu chuyện thời gian.
5. Những Lớp Thời Gian Trong Tranh Trừu Tượng
Đôi khi, thời gian không được thể hiện bằng cảnh vật thực tế, mà qua lớp màu, đường nét và chất liệu. Các họa sĩ trừu tượng như Jackson Pollock hay Mark Rothko không cố gắng nắm bắt một khoảnh khắc cụ thể, mà muốn thể hiện cảm xúc về thời gian trôi — thông qua những mảng màu chồng chéo, vệt sơn nhỏ giọt, hay lớp vẽ dày sệt.
Những lớp màu ấy mời gọi người xem cảm nhận thời gian như một dòng chảy mơ hồ, không thể đo đếm bằng đồng hồ.
Ví dụ:
Hãy tưởng tượng một bức tranh với những lớp sơn xoáy chồng lên nhau, nơi vết cọ và chuyển động của bàn tay họa sĩ vẫn còn hiện rõ. Chính những lớp chồng chất và vết tích ấy kể nên câu chuyện về thời gian trôi qua trên chính bức tranh.
Trong hội họa, thời gian không chỉ là kim đồng hồ chuyển động. Nó là cách chúng ta trải nghiệm thế giới xung quanh — qua ánh sáng, chuyển động, chu kỳ, và cả những khoảng lặng giữa chúng. Dù là sự thay đổi tinh tế của sắc màu, sự lặp lại của hình khối, hay biểu tượng của sự tàn phai, các họa sĩ đã tìm ra những cách biến thời gian thành cảm xúc, thứ mà ngôn từ khó có thể diễn tả hết.
Lần tới khi bạn ngắm một bức tranh, hãy dừng lại một chút và nghĩ xem nó đang kể bạn nghe câu chuyện nào về thời gian — và câu chuyện ấy khiến bạn cảm thấy ra sao.
