Một buổi sáng đầu xuân, những người đi bộ đường dài ở Bắc Âu phát hiện ra điều kỳ lạ: những bụi hoa oải hương nở rộ dọc sườn đồi nơi chúng chưa từng mọc trước đây. Người dân địa phương rất ngạc nhiên - hoa oải hương được cho là thuộc về vùng Địa Trung Hải ấm áp hơn, chứ không phải thung lũng mát mẻ của họ. Vậy mà nó vẫn ở đó, tươi tốt.
Những cảnh tượng như thế này đang ngày càng phổ biến. Khi hành tinh ấm lên, thực vật bắt đầu di chuyển. Chúng bò lên dốc, trôi dạt về phía bắc, hoặc chuyển đến những vùng mát mẻ và ẩm ướt hơn. Những cuộc di cư này là những tín hiệu thầm lặng nhưng mạnh mẽ cho thấy khí hậu Trái Đất đang viết lại quy luật về nơi sự sống thuộc về.
Tại sao thực vật lại di chuyển?
Mỗi loài thực vật đều có cái mà các nhà khoa học gọi là "lớp vỏ khí hậu" - một phạm vi nhiệt độ và lượng mưa cần thiết để tồn tại. Khi sự cân bằng đó thay đổi, thực vật phải thích nghi, di chuyển hoặc chết dần.
1. Nhiệt độ ấm lên đẩy các loài như sồi, phong và dẻ gai di chuyển xa hơn về phía bắc hoặc lên cao hơn trên núi. Các nghiên cứu cho thấy nhiều loài thực vật đang dịch chuyển phạm vi phân bố của chúng khoảng 1,5 km mỗi năm.
2. Mưa thay đổi cũng là một yếu tố. Những vùng đất từng ẩm ướt giờ đây trở nên khô cằn hơn, buộc các loài thực vật như dương xỉ và rêu phải rút lui vào những vùng râm mát, ẩm ướt.
3. Các hiện tượng thời tiết cực đoan - nắng nóng, lũ lụt và hạn hán - làm gián đoạn mùa sinh trưởng, đôi khi xóa sổ những quần thể không thể phục hồi đủ nhanh.
Vài thập kỷ trước, những đồng cỏ trên núi cao được bao phủ bởi những bông hoa ưa lạnh. Giờ đây, các loại cây bụi và cỏ cứng cáp đang chiếm ưu thế khi nhiệt độ tăng lên. Những thay đổi thầm lặng này ám chỉ cách toàn bộ hệ sinh thái đang tự định hình lại.
Kẻ thắng và kẻ thua trong cuộc đua xanh
Không phải tất cả thực vật đều đang thua cuộc đua này. Một số loài thích nghi nhanh chóng và thậm chí phát triển mạnh mẽ trong thực tế khí hậu mới. Những loài khác lại chật vật để theo kịp.
1. Những loài tiên phong phát triển nhanh như bạch dương và bồ công anh dễ dàng lan rộng. Hạt nhẹ của chúng di chuyển xa, cho phép chúng xâm chiếm các vùng đất mới trước khi những loài khác đến.
2. Những loài bản địa kiên cường như một số loài thông và bách xù đã tiến hóa để thích nghi với điều kiện khắc nghiệt và lượng mưa không thể đoán trước. Chúng thường tồn tại lâu hơn những loài cây kém linh hoạt hơn.
3. Những loài cây chuyên biệt—những loài cần những điều kiện rất cụ thể—là những loài dễ bị tổn thương nhất. Hãy nghĩ đến những loài lan phụ thuộc vào một loại thụ phấn hoặc các loại thảo mộc núi cao chỉ có thể phát triển trong các dải nhiệt độ hẹp.
Ở California, những loài hoa dại từng tô điểm cho các sườn đồi với sắc màu mỗi mùa xuân đang nở sớm hơn vài tuần—hoặc không nở—vì mô hình mưa đã thay đổi. Trong khi đó, các loài xâm lấn như kudzu và cỏ phấn hương đang phát triển nhanh chóng, tận dụng mùa sinh trưởng kéo dài hơn.
Ảnh hưởng đến con người và nông nghiệp như thế nào?
Sự di chuyển của thực vật không chỉ thay đổi cảnh quan mà còn định hình lại nền kinh tế và hệ thống lương thực.
1. Các vùng trồng trọt đang thay đổi. Nho từng được trồng ở miền Nam nước Pháp giờ đây phát triển mạnh mẽ hơn về phía bắc, trong khi các vùng trồng cà phê truyền thống đang phải vật lộn với căng thẳng nhiệt và dịch bệnh. Nông dân đang thử nghiệm các giống mới có thể sống sót trong điều kiện khí hậu thay đổi.
2. Chu kỳ thụ phấn đang bị phá vỡ. Khi cây nở hoa sớm hơn, các loài thụ phấn như ong hoặc bướm có thể chưa hoạt động, dẫn đến năng suất quả kém. Sự không phù hợp về thời gian này đe dọa các loại cây trồng như táo và hạnh nhân.
3. Cân bằng đất thay đổi. Khi các loại cây khác nhau di chuyển vào, các chất dinh dưỡng trong đất cũng thay đổi. Đồng cỏ có thể biến thành cây bụi, làm thay đổi cách lưu trữ carbon và nước trong đất.
Đối với các cộng đồng phụ thuộc vào mùa vụ ổn định, những thay đổi này là một lời cảnh tỉnh. Thích nghi có nghĩa là học cách hòa nhập với thiên nhiên đang chuyển động, chứ không phải chống lại nó.
Giúp thiên nhiên thích nghi
Chúng ta không thể ngăn chặn khí hậu hành tinh thay đổi chỉ sau một đêm—nhưng chúng ta có thể giúp thực vật thích nghi thuận lợi hơn.
1. Bảo vệ các hành lang di cư. Rừng và đồng cỏ cần những con đường liên tục để các loài có thể di chuyển tự do. Trồng thảm thực vật bản địa dọc theo sông ngòi và núi non giúp kết nối các môi trường sống bị chia cắt.
2. Hỗ trợ các hệ sinh thái địa phương. Các dự án tái tạo hoang dã—phục hồi các loài thực vật bản địa ở những khu vực bị suy thoái—thúc đẩy đa dạng sinh học và làm cho cảnh quan trở nên kiên cường hơn. Ngay cả những hành động nhỏ, chẳng hạn như trồng hoa dại địa phương trong công viên thành phố, cũng giúp các loài thụ phấn duy trì hoạt động.
3. Khuyến khích canh tác thông minh với khí hậu. Nông dân có thể luân canh cây trồng, sử dụng các giống chịu hạn và thử nghiệm trồng xen canh để giảm thiểu rủi ro. Những phương pháp thích nghi này cải thiện sức khỏe đất và giảm sự phụ thuộc vào phân bón hóa học.
Ở một số khu vực, các nhà khoa học thậm chí còn đang di dời thủ công các loài thực vật có nguy cơ tuyệt chủng—di chuyển cây giống lên đồi hoặc lên phía bắc đến những nơi chúng có thể sống sót trong điều kiện tương lai. Đây là cuộc đua với thời gian, nhưng nó mang lại hy vọng.
Thích nghi với một thế giới đang thay đổi
Sự di cư của thực vật để ứng phó với biến đổi khí hậu là một dấu hiệu rõ ràng cho thấy sự thay đổi động lực của sự sống trên Trái Đất. Mặc dù chúng ta có thể không thể đảo ngược những thay đổi do hiện tượng nóng lên toàn cầu gây ra, nhưng chúng ta có thể hỗ trợ thực vật và hệ sinh thái cần được giúp đỡ để thích nghi với điều kiện mới. Bằng cách hành động ngay hôm nay, chúng ta có thể đảm bảo một thế giới bền vững và đa dạng sinh học hơn cho tương lai.
Vì vậy, lần tới khi bạn nhìn thấy một loài thực vật mới ở một nơi xa lạ, hãy nhớ rằng: không chỉ thực vật đang di chuyển - mà toàn bộ hành tinh của chúng ta đang thay đổi. Câu hỏi không phải là liệu thiên nhiên có thích nghi hay không. Mà là liệu chúng ta có thích nghi với nó hay không.
