Ở Nhật Bản, ẩm thực không chỉ là nguồn cung cấp thực phẩm mà còn là một hình thức nghệ thuật.

Một trong những biểu tượng tiêu biểu nhất của văn hóa ẩm thực Nhật Bản là "bento" - một bữa ăn mang về hoặc đóng gói tại nhà, theo truyền thống bao gồm cơm, cá hoặc thịt, và rau ngâm hoặc rau nấu chín.

Hộp cơm bento không chỉ tiện dụng mà còn được chế tác với ý nghĩa sâu sắc về mặt thẩm mỹ, sự ngăn nắp và truyền thống. Khi lối sống bận rộn của người Nhật Bản tiếp tục ảnh hưởng đến thói quen ăn uống, văn hóa bento đã phát triển thành một phần nổi tiếng trong văn hóa ẩm thực của quốc gia này. Nhưng ngoài sự tiện lợi, hộp cơm bento còn ẩn chứa một triết lý và lịch sử hấp dẫn, song hành cùng văn hóa Nhật Bản.

Nguồn gốc của Bento: Một lịch sử văn hóa

Nguồn gốc của bento bắt nguồn từ thời Heian (794–1185), khi những hộp cơm trưa đóng hộp bắt đầu trở thành một phần trong cuộc sống thường ngày của người Nhật. Ban đầu, bento chỉ đơn giản gồm cơm và rau củ, thường được dùng trong các chuyến du lịch hoặc sự kiện ngoài trời. Mãi đến thời Edo (1603–1868), bento mới trở nên phổ biến rộng rãi trong cộng đồng cư dân thành thị, đặc biệt là ở Tokyo (lúc bấy giờ là Edo), nơi những bữa ăn đóng hộp trở thành nhu yếu phẩm cho công nhân, học sinh và khách du lịch. Vào thời điểm này, bento không chỉ là một nhu cầu thiết yếu; nó đã trở thành một phần thiết yếu của cuộc sống hàng ngày, một biểu tượng ẩm thực thể hiện các giá trị văn hóa Nhật Bản.

Bản thân hộp cơm cũng phát triển theo. Ban đầu, những hộp gỗ đơn giản được sử dụng để đựng thức ăn. Theo thời gian, đồ sơn mài trang trí và hộp kim loại xuất hiện, khiến bento không chỉ thiết thực mà còn mang tính thẩm mỹ cao. Khái niệm "thức ăn được sắp xếp cẩn thận" đã trở thành cốt lõi trong bản sắc của bento, thể hiện thiết kế tinh xảo và sự chu đáo của người làm ra nó.

Sức hút thẩm mỹ: Hơn cả một bữa ăn

Một trong những đặc điểm nổi bật của bento chính là tính thẩm mỹ. Văn hóa Nhật Bản rất coi trọng vẻ đẹp thị giác của thực phẩm, và điều này được thể hiện qua cách sắp xếp hộp bento một cách tỉ mỉ. Màu sắc, kết cấu và cách sắp xếp thức ăn trong hộp không chỉ được thiết kế để bắt mắt mà còn duy trì sự cân bằng và hài hòa. Một hộp bento truyền thống, hay còn gọi là kyaraben (bento nhân vật), thậm chí có thể kết hợp các món ăn được sắp xếp theo hình ảnh các nhân vật hoặc động vật nổi tiếng, kết hợp kỹ năng nấu nướng với sự sáng tạo.

Triết lý đằng sau thiết kế này bắt nguồn từ các nguyên tắc cân bằng truyền thống của Nhật Bản. Khái niệm ichi-go ichi-e, có nghĩa là "một lần, một cuộc gặp gỡ", nhấn mạnh bản chất thoáng qua của những khoảnh khắc, khuyến khích mọi người trân trọng khoảnh khắc hiện tại - dù đó là hương vị của bữa ăn hay cách sắp xếp các nguyên liệu. Hộp bento phản ánh quan niệm này bằng cách biến những món ăn thông thường thành một sự tôn vinh trực quan cho khoảnh khắc. Điều này phản ánh những giá trị rộng lớn hơn của văn hóa Nhật Bản, nơi vẻ đẹp, sự giản dị và chánh niệm là vô cùng quan trọng.

Nguyên liệu và biểu tượng văn hóa

Một hộp cơm bento thông thường thường chứa nhiều thành phần chính: cơm, cá hoặc thịt, rau củ, và đôi khi là món tráng miệng. Mỗi thành phần đều mang một ý nghĩa biểu tượng riêng. Gạo, lương thực chính ở Nhật Bản, được coi là nền tảng của cơm hộp. Cá, đặc biệt là cá hồi hoặc cá thu, thường tượng trưng cho sự thịnh vượng và sức khỏe, trong khi rau củ muối chua tượng trưng cho tuổi thọ và sức sống.

Trong một hộp cơm bento thông thường, vị trí và sự đa dạng của các nguyên liệu không phải là ngẫu nhiên. Ví dụ, các món ăn được lựa chọn cẩn thận dựa trên nguồn cung theo mùa, phản ánh mối liên hệ sâu sắc của Nhật Bản với thiên nhiên. Nhiều hộp cơm bento còn bao gồm onigiri (cơm nắm) hoặc một phần nhỏ súp, mang đến sự thoải mái và đa dạng.

Hơn nữa, việc lựa chọn màu sắc đóng một vai trò quan trọng trong việc tạo nên sự hài hòa về mặt thị giác. Màu xanh tươi của rau củ, màu đỏ của mận muối chua và màu nâu vàng của cá nướng hòa quyện tạo nên một bữa ăn không chỉ đậm đà hương vị mà còn đẹp mắt về mặt thẩm mỹ. Việc sử dụng các nguyên liệu theo mùa cũng làm tăng thêm sức hấp dẫn của hộp cơm bento, vì nó khuyến khích sự kết nối sâu sắc hơn với thiên nhiên và các mùa trong năm.

Bento hiện đại: Truyền thống gặp gỡ đổi mới

Mặc dù hộp cơm bento truyền thống vẫn được ưa chuộng rộng rãi ngày nay, nhưng các biến thể hiện đại đã xuất hiện để phản ánh nhu cầu và khẩu vị thay đổi của một thế giới toàn cầu hóa. Ở các khu vực thành thị, sự tiện lợi đã trở thành một yếu tố quan trọng. Cơm bento làm sẵn hiện có thể được tìm thấy tại các cửa hàng tiện lợi, siêu thị và chợ thực phẩm, mang đến một cách nhanh chóng và dễ dàng để mọi người thưởng thức một bữa ăn cân bằng khi di chuyển. Tuy nhiên, ngay cả những hộp cơm bento hiện đại này vẫn duy trì triết lý thiết kế tương tự, thường có các yếu tố bắt mắt và cân bằng dinh dưỡng.

Một sự thay đổi khác là sự phổ biến ngày càng tăng của hộp cơm bento "thân thiện với môi trường". Nhiều người đang lựa chọn hộp đựng có thể tái sử dụng được làm từ vật liệu bền vững, giảm thiểu rác thải mà vẫn giữ được nghệ thuật làm cơm bento truyền thống. Ngoài ra, một số nhà sản xuất cơm bento đã bắt đầu kết hợp nhiều nguyên liệu có nguồn gốc thực vật và tốt cho sức khỏe hơn, đáp ứng nhu cầu ngày càng tăng trên toàn cầu về các lựa chọn chay và thuần chay.

Bento trong bối cảnh toàn cầu

Mặc dù bắt nguồn từ truyền thống Nhật Bản, bento đã tìm được đường đi vào nhiều nền văn hóa khác nhau trên thế giới, được ưa chuộng bởi những người tìm kiếm một cách ăn uống cân bằng và tiện lợi. Ví dụ, tại Hoa Kỳ, hộp cơm bento ngày càng phổ biến trong giới thực khách quan tâm đến sức khỏe, với nhiều người kết hợp các nguyên liệu từ ẩm thực của riêng họ. Khái niệm về các bữa ăn được chia khẩu phần, cân bằng được phục vụ trong những hộp đựng đẹp mắt, có thể tái sử dụng cũng đã tìm được chỗ đứng trong văn hóa ăn trưa hiện đại trên toàn cầu.

Sự lan tỏa của văn hóa bento phản ánh sức hấp dẫn phổ quát của những món ăn vừa bổ dưỡng vừa được trình bày chu đáo. Sự gọn nhẹ và cân bằng của nó khiến bento trở thành lựa chọn lý tưởng cho những người muốn ăn uống lành mạnh mà không phải hy sinh sự tiện lợi hay hương vị.

Kết luận: Di sản của Bento

Hộp cơm bento không chỉ là một bữa ăn—nó còn là sự phản ánh nền văn hóa và triết lý phong phú của Nhật Bản. Từ nguồn gốc là một bữa trưa thiết thực cho đến sự phát triển thành biểu tượng của cái đẹp và sự tỉnh thức, bento vẫn giữ vững vị thế là một phần quan trọng của ẩm thực Nhật Bản. Ngày nay, bento là cầu nối giữa truyền thống và hiện đại, với sức hấp dẫn vượt thời gian, truyền cảm hứng cho mọi người trên toàn thế giới trân trọng nghệ thuật và sự cân bằng mà ẩm thực mang lại. Dù được thưởng thức trên bàn ăn truyền thống Nhật Bản hay được đóng gói để mang đi, bento vẫn tiếp tục thể hiện tinh hoa của văn hóa Nhật Bản—nơi vẻ đẹp, sự giản dị và sự hài hòa hòa quyện trong từng miếng ăn.