Bạn đã bao giờ thấy mình không thể cưỡng lại miếng pizza, ngay cả khi đã no căng bụng chưa? Hay có thể bạn đã ăn hết cả một túi khoai tây chiên trong một lần, rồi sau đó lại hối hận?

Nếu bạn từng cảm thấy đồ ăn đang kiểm soát mình, bạn không phải là người duy nhất. Nhưng liệu bạn có thực sự nghiện đồ ăn không? Hãy cùng tìm hiểu khoa học đằng sau chứng nghiện đồ ăn và cách nó ảnh hưởng đến não bộ của bạn.

1. Nghiện thực phẩm là gì?

Nghiện thực phẩm là một thuật ngữ được sử dụng rất nhiều, nhưng nó thực sự có nghĩa là gì? Nói một cách đơn giản, đó là ý tưởng rằng một số loại thực phẩm nhất định - đặc biệt là những loại giàu đường, lipid hoặc muối - có thể kích hoạt các đường dẫn truyền thần kinh trong não tương tự như những chất được kích hoạt bởi ma túy. Những người bị nghiện thực phẩm thường cảm thấy không thể ngừng ăn ngay cả khi họ biết rằng nó không lành mạnh, và cảm giác này có thể lấn át khả năng đưa ra những lựa chọn tốt hơn của họ.

Các loại thực phẩm gây nghiện nhất thường được chế biến kỹ lưỡng, chẳng hạn như đồ ăn vặt nhiều đường, thức ăn nhanh và đồ ăn vặt. Những thực phẩm này kích hoạt giải phóng dopamine, một chất hóa học "tạo cảm giác dễ chịu" của não, dẫn đến cảm giác khoái cảm và được tưởng thưởng. Theo thời gian, khoái cảm này gắn liền với thực phẩm, tạo ra một vòng luẩn quẩn khó phá vỡ.

2. Vai trò của Dopamine trong nghiện ăn

Dopamine thường được gọi là "chất hóa học phần thưởng" trong não. Khi bạn ăn một thứ gì đó thú vị, não sẽ giải phóng dopamine, khiến bạn cảm thấy dễ chịu. Đây là lý do tại sao việc ăn những món ăn yêu thích lại mang lại cảm giác thỏa mãn đến vậy.

Tuy nhiên, thực phẩm giàu đường có thể giải phóng một lượng lớn dopamine, nhiều hơn so với thực phẩm thông thường. Sự hưng phấn mãnh liệt này có thể đánh lừa não bộ khiến bạn muốn ăn nhiều hơn, giống như một cơn nghiện. Não bắt đầu thèm khát cảm giác "phê" đó, khiến bạn muốn ăn đi ăn lại cùng một loại thực phẩm để đạt được cùng một cảm giác. Theo thời gian, não bộ có thể trở nên kém nhạy cảm với dopamine, nghĩa là bạn cần ăn nhiều hơn nữa để cảm nhận được cùng một cảm giác thỏa mãn. Đây chính là chu kỳ của chứng nghiện ăn.

3. Nghiện thực phẩm có thể được so sánh với nghiện ma túy không?

Nhiều chuyên gia tranh luận liệu nghiện thực phẩm có nên được coi là giống với nghiện ma túy hay không, nhưng có những điểm tương đồng đáng kể. Cả hai loại nghiện đều ảnh hưởng đến hệ thống khen thưởng của não bộ và đều có thể dẫn đến các hành vi cưỡng chế. Ví dụ, giống như một người nghiện ma túy có thể thèm chất kích thích mà họ lựa chọn, một người đang vật lộn với chứng nghiện thực phẩm có thể cảm thấy thôi thúc mãnh liệt phải ăn một số loại thực phẩm nhất định, ngay cả khi họ không cảm thấy đói.

Tuy nhiên, có những điểm khác biệt. Thực phẩm là thiết yếu cho sự sống còn, vì vậy chúng ta không thể hoàn toàn tránh xa nó, không giống như ma túy. Điều này khiến việc thoát khỏi chứng nghiện thực phẩm trở nên khó khăn hơn vì thực phẩm gây nghiện thường ở khắp mọi nơi, và ăn uống là một nhu cầu thiết yếu, không phải là một lựa chọn.

4. Tác động của căng thẳng đến chứng nghiện ăn

Căng thẳng đóng một vai trò rất lớn trong chứng nghiện ăn. Khi chúng ta căng thẳng, cơ thể sản sinh ra một loại hormone gọi là cortisol. Nồng độ cortisol cao có thể kích thích cơn thèm ăn những món ăn giàu calo, mang lại cảm giác thoải mái, giúp chúng ta cảm thấy tốt hơn trong khoảnh khắc. Đây là lý do tại sao việc ăn uống do căng thẳng lại phổ biến đến vậy và tại sao những người bị căng thẳng mãn tính có thể gặp khó khăn hơn trong việc kiểm soát lượng thức ăn nạp vào.

Những món ăn mang lại cảm giác thoải mái như sô cô la hoặc kem không chỉ ngon miệng mà còn giúp giảm căng thẳng tạm thời bằng cách thúc đẩy giải phóng dopamine và các chất hóa học tạo cảm giác dễ chịu khác. Bạn càng liên tưởng thức ăn với việc giảm căng thẳng, cơn thèm ăn càng trở nên mạnh mẽ hơn.

5. Tác động về thể chất và tinh thần của chứng nghiện ăn

Nghiện ăn có thể gây ra những hậu quả nghiêm trọng, cả về thể chất lẫn tinh thần. Về mặt thể chất, nó có thể dẫn đến tăng cân, béo phì và tăng nguy cơ mắc các bệnh như tiểu đường và bệnh tim. Về mặt tinh thần, nó có thể góp phần gây ra cảm giác tội lỗi, xấu hổ và lo lắng, đặc biệt nếu người bệnh cảm thấy mất kiểm soát thói quen ăn uống của mình.

Ngoài ra, nghiện ăn có thể làm trầm trọng thêm các tình trạng sức khỏe tâm thần khác, chẳng hạn như trầm cảm hoặc lo âu. Theo thời gian, nó có thể tạo ra một vòng lặp phản hồi tiêu cực - ăn để cảm thấy tốt hơn, nhưng sau đó lại cảm thấy tồi tệ hơn.

6. Làm thế nào để thoát khỏi vòng luẩn quẩn của chứng nghiện ăn?

Thoát khỏi chứng nghiện ăn không hề dễ dàng, nhưng hoàn toàn có thể. Dưới đây là một số mẹo giúp bạn lấy lại kiểm soát:

1. Xác định thực phẩm kích thích: Hãy chú ý đến những thực phẩm gây ra cảm giác thèm ăn. Đối với nhiều người, đó là thực phẩm nhiều đường hoặc thực phẩm chế biến sẵn. Sau khi xác định được những thực phẩm này, hãy cố gắng giảm hoặc loại bỏ chúng khỏi chế độ ăn uống của bạn.

2. Ăn uống chánh niệm: Thực hành ăn uống chánh niệm bằng cách chú ý đến các tín hiệu đói và no của cơ thể. Tránh những thứ gây xao nhãng trong khi ăn, chẳng hạn như xem TV, vì chúng có thể dẫn đến ăn quá nhiều.

3. Thực phẩm thay thế lành mạnh: Tìm những lựa chọn thay thế lành mạnh hơn để thỏa mãn cơn thèm ăn. Ví dụ, nếu bạn thèm đồ ngọt, hãy thử ăn trái cây thay vì kẹo. Nếu bạn thèm đồ ăn vặt mặn, hãy chọn các loại hạt.

4. Quản lý căng thẳng: Thay vì tìm đến đồ ăn để tìm sự an ủi, hãy tìm những cách khác để kiểm soát căng thẳng, chẳng hạn như tập thể dục, thiền định hoặc trò chuyện với bạn bè.

5. Tìm kiếm sự hỗ trợ: Nếu bạn cảm thấy chứng nghiện ăn đang chi phối cuộc sống của mình, hãy cân nhắc tìm kiếm sự giúp đỡ từ chuyên gia trị liệu hoặc nhóm hỗ trợ. Việc nói chuyện với một người hiểu biết có thể giúp thay đổi cuộc đời bạn.

Nghiện ăn là một vấn đề thực sự, và nó phổ biến hơn chúng ta tưởng. Nhưng với nhận thức và chiến lược đúng đắn, chúng ta hoàn toàn có thể phá vỡ vòng luẩn quẩn này và xây dựng một mối quan hệ lành mạnh hơn với thực phẩm. Điều quan trọng là hiểu rằng thực phẩm không nhất thiết phải là giải pháp cho căng thẳng hay những khó khăn về cảm xúc. Thay vào đó, chúng ta có thể tìm ra những cách lành mạnh hơn để đối phó và kiểm soát cơn thèm ăn.