Bạn đang vội vã, len lỏi qua dòng người buổi sáng, tai nghe bật nhạc, ly cà phê vẫn còn quá nóng để nhấp một ngụm. Rồi bạn ngẩng lên và bất chợt dừng lại.
Trước mắt là bức tranh tường dài 20 mét trải khắp bức tường nhà ga, bùng nổ sắc màu, chuyển động và câu chuyện. Trong khoảnh khắc, sự hỗn loạn tan biến. Bạn không chỉ đang di chuyển. Bạn đang thưởng thức nghệ thuật.
Trên khắp thế giới, tàu điện ngầm đang biến thành những phòng trưng bày nghệ thuật dưới lòng đất. Từ những đường hầm điêu khắc ở Stockholm đến tranh ghép gạch ở Niu Oóc, giao thông công cộng đang trở thành nơi mà thói quen hằng ngày và sự biểu đạt văn hóa gặp nhau — vừa đẹp đẽ vừa bất ngờ.
Nơi Nghệ Thuật Hiện Diện Dưới Lòng Đất
Các hệ thống tàu điện ở các thành phố lớn ngày càng nhiều đơn vị đặt hàng nghệ sĩ sáng tác những tác phẩm tại chỗ, biến việc đi lại hằng ngày thành một trải nghiệm văn hóa. Đây không phải là quảng cáo hay trang trí phụ họa mà là các tác phẩm nghệ thuật công cộng được tuyển chọn, nhằm phản ánh tinh thần thành phố.
Một vài điểm nổi bật:
1. Stockholm, Thụy Điển
Thường được gọi là “phòng trưng bày nghệ thuật dài nhất thế giới”, hệ thống tàu điện ngầm Stockholm có các tác phẩm nghệ thuật tại hơn 90 trong số 100 nhà ga. Một trong những điểm biểu tượng là Solna Centrum, với trần hang động đỏ và tường xanh lá cây tượng trưng cho mối quan ngại về môi trường. Đi trên tuyến xanh dương giống như trôi dạt trong một thế giới ngầm mộng mị.
2. Pa-ri, Pháp
Trong hệ thống Métro Pa-ri, mỗi tuyến có một sắc thái riêng, nhưng ga Arts et Métiers trên tuyến số 11 mang đến cảm giác như bước vào tiểu thuyết của Jules Verne — những bức tường ốp đồng, cửa sổ tròn và chi tiết cơ khí tạo nên một không gian giả tưởng steampunk do nghệ sĩ Bỉ François Schuiten thiết kế.
3. Niu Oóc, Hoa Kỳ
Chương trình Nghệ thuật và Thiết kế của Cơ quan Vận tải đô thị đã lắp đặt hàng trăm tác phẩm nghệ thuật vĩnh viễn trong các nhà ga khắp năm quận. Tuyến tàu số Hai Đại lộ đặc biệt phong phú — một lối vào có những bức tranh ghép khổng lồ, sống động như thật về người dân Niu Oóc do nghệ sĩ Vik Muniz sáng tác. Chúng chi tiết đến mức bạn có thể nhầm lẫn với người thật đang chờ tàu cùng mình.
4. Tô-ki-ô, Nhật Bản
Tàu điện ngầm Tô-ki-ô nổi tiếng với sự chính xác và hiệu quả, nhưng cũng có những bất ngờ nghệ thuật ẩn ở các góc yên tĩnh. Ga Roppongi trên tuyến Oedo có tác phẩm tối giản của Tokujin Yoshioka mang tên Khối Nước, làm từ kính mô phỏng dòng chảy của nước. Sự tĩnh tại nó mang lại gần như thiền định.
5. Xê-un, Hàn Quốc
Nghệ thuật tàu điện ngầm ở Xê-un kết hợp các tác phẩm số, lịch sử địa phương và văn hóa trẻ. Các ga như Gyeongbokgung lồng ghép họa tiết kiến trúc truyền thống, trong khi Thành phố Truyền thông Số lại có những bức tường nghệ thuật xoay vòng, trình chiếu tác phẩm của các nghệ sĩ mới nổi.
Ở mỗi thành phố này, nghệ thuật công cộng không chỉ trang trí cho hệ thống giao thông mà nó thay đổi hoàn toàn cảm nhận của nơi chốn. Nó mang lại cá tính cho những chỗ vốn vô danh. Và nó nhắc nhở mọi người, dù chỉ thoáng chốc, rằng cái đẹp có thể hiện diện ở bất kỳ đâu.
Nghệ Thuật Công Cộng Định Hình Tâm Trạng Thành Phố
Hệ thống tàu điện ngầm của một thành phố không chỉ là hạ tầng mà còn là không gian chung được mọi người sử dụng hằng ngày. Bằng cách đưa nghệ thuật trực tiếp vào những nơi này, các thành phố gửi đi thông điệp mạnh mẽ: nghệ thuật không chỉ dành cho bảo tàng. Nó thuộc về tất cả mọi người.
Tác động của nó sâu hơn cả thẩm mỹ:
Cải thiện tâm trạng, giảm căng thẳng
Theo một nghiên cứu từ Ủy ban Kiến trúc và Môi trường Xây dựng tại Vương quốc Anh, nghệ thuật công cộng có thể giảm lo âu và hung hăng trong không gian công cộng — đặc biệt ở những khu vực đông đúc như nhà ga.
Kể chuyện văn hóa
Nghệ thuật trong tàu điện thường tôn vinh cộng đồng địa phương, lịch sử bản địa hoặc tiếng nói nhập cư. Nó kể lại những câu chuyện có thể bị bỏ quên, mang đến cho người dân cảm giác được đại diện và tự hào.
Thu hút du lịch
Những nhà ga nghệ thuật trở thành điểm đến tự thân. Mạng xã hội càng làm nổi bật điều này: du khách tìm đến các ga tàu độc đáo như một “phải ghé”, qua đó khám phá những phần của thành phố mà họ có thể chưa từng biết đến.
Những Nhà Ga Đáng Để “Săn Nghệ Thuật”
Nếu bạn là người đi du lịch với máy ảnh trong tay và vé tàu trong túi, đây là ba nhà ga đáng để đi xa hơn một chút:
1. Ga Toledo, Napoli, Ý
Phủ kín tranh ghép màu xanh lam đậm khiến bạn có cảm giác như đang lặn xuống biển, ga đoạt giải thưởng này thường được xếp hạng là một trong những ga đẹp nhất thế giới.
2. Ga T-Centralen, Stockholm
Những bức tường hang trắng được vẽ bằng các hình dây leo và nhân vật màu xanh lam dịu mắt — đây là trung tâm của toàn bộ mạng lưới, nhưng vẫn giữ được sự yên bình.
3. Ga Union, Toronto, Ca-na-đa
Một cuộc cải tạo gần đây đã bổ sung “Vùng Đắm Chìm” — các tấm đèn LED tạo nên những màn trình diễn ánh sáng động phản chiếu nhịp điệu của đời sống đô thị.
Mỗi nơi đều mang đến điều gì đó hơn cả công năng. Chúng tạo sự bất ngờ, khiến bạn chậm lại, và mang đến những khoảnh khắc ngạc nhiên nhỏ bé.
Nghệ Thuật Cho Mọi Người, Mỗi Ngày
Sức mạnh của nghệ thuật công cộng trong hệ thống giao thông không chỉ nằm ở hình thức mà ở khả năng nó mang lại. Trong một không gian thường ồn ào, đông đúc và căng thẳng, nghệ thuật mở ra khoảng thở. Nó cho chúng ta một khoảnh khắc dừng lại, để cảm nhận điều gì đó, để kết nối với thành phố theo cách nhân văn hơn. Nó cũng xóa nhòa ranh giới văn hóa. Bạn không cần vé, sách hướng dẫn, hay nhiều thời gian. Nghệ thuật tự tìm đến bạn. Dù bạn là nhân viên ngân hàng hay sinh viên, khách du lịch hay lao công, bạn đều được mời trải nghiệm bình đẳng.
Vậy nên, lần tới khi bạn nhìn chằm chằm xuống chân mình giữa các chặng tàu, hãy ngẩng lên. Có thể bạn đang đứng giữa một kiệt tác mà không cần phải xếp hàng. Đôi khi, phòng trưng bày đẹp nhất trong thành phố chính là nơi đưa bạn đến đích.
