Bạn đã bao giờ nhìn một cây bonsai và tự hỏi làm sao nó lại có hình dáng hoàn hảo đến vậy? Những cây nhỏ được cắt tỉa tỉ mỉ trông như những tác phẩm nghệ thuật thu nhỏ, và việc tạo ra chúng không hề phức tạp như bạn tưởng.
Bonsai là sự kết hợp của kiên nhẫn, kỹ thuật và một chút sáng tạo. Nếu bạn từng nghĩ đến việc thử tạo bonsai nhưng không biết bắt đầu từ đâu, thì bạn đã đến đúng chỗ.
Hãy cùng khám phá những điều cơ bản của nghệ thuật bonsai, từ kỹ thuật tạo dáng cho đến dụng cụ cần thiết. Đây là cách bạn có thể biến một cây bình thường thành một tác phẩm nghệ thuật sống động tuyệt đẹp.
1. Hiểu Về Những Điều Cơ Bản Của Bonsai
Trước khi bắt đầu tạo dáng cho cây bonsai đầu tiên, điều quan trọng là phải hiểu nền tảng của nghệ thuật này. Bonsai không chỉ đơn giản là cắt tỉa một cái cây thành hình nhỏ; đó là việc tạo ra một phiên bản thu nhỏ của thiên nhiên, tái hiện vẻ đẹp và sự hài hòa của cây cổ thụ ngoài đời thật.
Từ “bonsai” bắt nguồn từ tiếng Nhật: “bon” (khay) và “sai” (trồng), nghĩa là “cây trồng trong chậu”. Một cây bonsai đích thực phản ánh sự thanh thoát của tự nhiên nhưng được người trồng khéo léo tạo dáng. Mục tiêu là mô phỏng quá trình lão hóa tự nhiên của cây, khiến chúng trông cổ kính và tĩnh tại, bất kể kích thước.
Để bắt đầu, hãy chọn loài cây phù hợp với môi trường và điều kiện sinh trưởng của bạn. Một số loài dễ tạo dáng hơn những loài khác. Với người mới, si, phỉ thúy (ngọc bích) và thông là lựa chọn tuyệt vời nhờ khả năng thích nghi và sức sống bền bỉ.
2. Chọn Cây Phù Hợp Cho Bonsai
Chọn đúng loại cây là yếu tố then chốt cho thành công của bonsai. Không phải loài nào cũng thích hợp, và một số dễ chăm sóc, dễ tạo dáng hơn. Dưới đây là vài lựa chọn tuyệt vời cho người mới:
1. Cây Si –
Si là một trong những loài bonsai phổ biến nhất. Nó có lá mềm, dễ cắt tỉa và khá “dễ tính” về nhu cầu ánh sáng và nước. Rễ phụ của cây cũng tạo nét độc đáo khi phát triển.
2. Cây Thông –
Cây thông, đặc biệt là giống thông đen Nhật Bản, thường được dùng trong bonsai truyền thống. Với lá kim dài mảnh và vỏ cây có hoa văn đặc biệt, thông mang lại cảm giác uy nghi cho bộ sưu tập.
3. Cây Tùng –
Tùng là lựa chọn tuyệt vời. Nó nổi tiếng với tán lá đẹp, sức sống dẻo dai và thích nghi tốt cả trong nhà lẫn ngoài trời.
4. Cây Phỉ Thúy (Ngọc Bích) –
Nếu bạn muốn đơn giản, cây phỉ thúy là lựa chọn lý tưởng. Đây là loài mọng nước, ít cần chăm sóc, nổi bật với lá dày, mọng, mang lại vẻ đẹp đầy đặn, cân đối.
Việc chọn đúng loại cây là bước đầu tiên trên hành trình bonsai và quyết định phong cách luyện tập của bạn. Khi có nhiều kinh nghiệm, bạn có thể thử sức với những loài khó hơn.
3. Nghệ Thuật Tạo Dáng Cho Bonsai
Tạo dáng bonsai chính là nơi phép màu diễn ra. Đây là quá trình giúp bạn định hình cá tính và vẻ đẹp riêng cho cây. Có nhiều kỹ thuật tạo dáng bạn cần học để làm chủ:
1. Cắt tỉa:
Cắt tỉa là kỹ thuật quan trọng nhất trong bonsai. Nó giúp giữ kích thước và dáng cây, đồng thời khuyến khích cành nhánh nhỏ phát triển. Cắt tỉa thường xuyên giúp cây gọn gàng, khỏe mạnh và đẹp mắt. Khi cắt, hãy tỉa ngay phía trên mắt lá (nơi cành nối với thân) để kích thích chồi mới.
2. Uốn dây:
Uốn dây là kỹ thuật dùng dây kim loại chuyên dụng để bẻ cong, định hình cành và thân. Quấn dây quanh cây rồi uốn nhẹ cành theo hướng mong muốn, nhờ vậy cây giữ được dáng mới. Tránh quấn quá chặt để không làm hỏng vỏ hoặc cản trở sinh trưởng. Đừng quên tháo dây sau vài tháng để tránh in hằn vào cây.
3. Tỉa rễ:
Tỉa rễ cũng quan trọng không kém, giúp cây giữ được kích thước nhỏ. Khi thay chậu, hãy cắt bớt rễ thừa nhưng chú ý không cắt quá nhiều. Rễ khỏe là nền tảng để cây vững chắc và phát triển lâu dài.
4. Thay chậu:
Cây bonsai cần được thay chậu mỗi vài năm để tránh bị cuốn rễ, đồng thời làm mới đất và tạo chỗ cho rễ phát triển. Khi thay, nhẹ nhàng loại bỏ đất cũ, cắt rễ cẩn thận, tránh làm tổn thương.
4. Chăm Sóc Và Duy Trì Bonsai
Sau khi đã tạo dáng, công việc không dừng lại ở đó. Bonsai cần được chăm sóc thường xuyên để phát triển khỏe mạnh. Đây là danh sách nhanh để giúp cây luôn tươi tốt:
1. Tưới nước:
Thừa nước là lỗi thường gặp. Hãy để đất hơi khô giữa các lần tưới, nhưng đừng để khô hoàn toàn. Bonsai thích được tưới đẫm, sao cho nước chảy ra từ lỗ thoát dưới đáy chậu.
2. Ánh sáng:
Bonsai thường cần nhiều ánh sáng gián tiếp. Nếu để trong nhà, đặt gần cửa sổ sáng, nơi có nhiều giờ chiếu sáng mỗi ngày. Với bonsai ngoài trời, cung cấp ánh sáng tùy theo nhu cầu loài.
3. Độ ẩm: Phần lớn bonsai thích không khí ẩm, đặc biệt vào mùa nóng. Đặt khay nước có sỏi dưới chậu có thể giúp duy trì độ ẩm xung quanh.
4. Bón phân:
Bonsai nhỏ nên cần dinh dưỡng thường xuyên. Dùng phân hòa tan cân bằng mỗi tháng một lần trong mùa sinh trưởng (xuân – hè). Giảm bớt vào thu – đông khi cây ngủ nghỉ.
5. Kiểm soát sâu bệnh:
Bonsai khá khỏe, nhưng đôi khi có thể bị rệp, nhện đỏ hoặc rệp sáp tấn công. Hãy kiểm tra thường xuyên và xử lý bằng biện pháp tự nhiên hoặc xà phòng diệt côn trùng nhẹ.
Bonsai là một thú chơi vô cùng đáng giá, kết hợp giữa nghệ thuật, sự kiên nhẫn và thiên nhiên theo cách mà ít hoạt động nào khác có được. Với kỹ thuật đúng, bạn có thể tạo ra kiệt tác thu nhỏ mang lại niềm vui trong nhiều năm. Hãy tiếp tục luyện tập và nhớ rằng, bonsai không chỉ là cây mà còn là hành trình tận hưởng quá trình sáng tạo và học hỏi. Bạn sẽ chọn loài cây nào để tạo tác phẩm bonsai đầu tiên cho riêng mình?
