Nếu bạn từng lướt qua một hàng cây cà chua và bắt gặp mùi hương nồng nàn, ngai ngái lan tỏa trong không khí, có lẽ bạn đã tình cờ chứng kiến một “cuộc trò chuyện” thầm lặng. Nghiên cứu gần đây cho thấy thực vật không hề im lặng như chúng ta từng nghĩ.
Dù không có miệng hay dây thanh quản, chúng vẫn gửi đi những thông điệp—hóa học, điện học, thậm chí cả âm thanh—tới nhau và môi trường xung quanh.
Hiểu được cách cây cối giao tiếp không chỉ thay đổi góc nhìn của chúng ta về thiên nhiên, mà còn mang lại lợi ích thiết thực cho nông nghiệp, làm vườn và khoa học khí hậu.
“Ngôn Từ” Của Cây Trong Không Khí
Khi bị tấn công, nhiều loài thực vật sẽ giải phóng các hợp chất hữu cơ dễ bay hơi (VOCs). Những phân tử trong không khí này đóng vai trò như tín hiệu không chỉ đơn thuần là lời kêu cứu. Ví dụ, khi một con sâu bắt đầu gặm lá, cây bị hại có thể phát tán VOCs bay đến những cây lân cận. Đáp lại, các cây đó sẽ chủ động sản sinh chất phòng vệ ngay cả trước khi sâu kịp bò đến. Một minh chứng nổi tiếng là ở cây ngô. Khi bị sâu ăn lá tấn công, ngô tiết ra VOCs thu hút ong bắp cày ký sinh. Những con ong này sau đó đẻ trứng vào cơ thể sâu, xoay chuyển cục diện cuộc chiến. Đó chẳng khác nào việc “gọi viện binh”. Điều đáng kinh ngạc là thông điệp này không chỉ bảo vệ cây ban đầu mà còn mang lợi ích cho cả hệ sinh thái xung quanh.
Bộ Rễ Biết “Trò Chuyện”
Sự giao tiếp không chỉ giới hạn trên không trung. Dưới lòng đất, cây cối cũng trao đổi với nhau—thường thông qua nấm. Nấm cộng sinh mycorrhizae kết nối với rễ cây, hình thành một mạng lưới khổng lồ dưới lòng đất, đôi khi được gọi vui là “Mạng Lưới Rừng” (Wood Wide Web). Hệ nấm này hoạt động như vừa là internet, vừa là bưu điện, truyền tải cả chất dinh dưỡng lẫn thông tin.
1. Tín Hiệu Cảnh Báo:
Nếu một cây bị sâu hại tấn công, nó có thể kích hoạt hệ thống phòng vệ ở cây bên cạnh thông qua mạng lưới nấm.
2. Chia Sẻ Nguồn Lực:
Cây trưởng thành đôi khi gửi đường hoặc nước đến những cây non đang vất vả trong bóng râm.
3. Cảnh Báo Độc Hại:
Cây mọc trên đất ô nhiễm có thể phát tín hiệu để cây khác tránh hấp thụ chất độc.
Nghiên cứu của Tiến sĩ Suzanne Simard, nhà sinh thái học rừng, phát hiện rằng những cây cổ thụ được gọi là “cây mẹ” có thể nhận diện và hỗ trợ cây con ruột thịt, truyền nhiều carbon hơn so với cây không cùng huyết thống. Điều này gợi mở một mức độ ưu tiên sinh học mà trước đây chúng ta cho là bất khả đối với thực vật.
Tiếp Xúc Và Âm Thanh: Những Giác Quan Bất Ngờ
Ngoài thông điệp hóa học và qua rễ, thực vật còn phản ứng với tín hiệu vật lý và thính giác.
Tiếp Xúc:
Một số loài, như cây trinh nữ, phản ứng gần như ngay lập tức khi bị chạm. Nhưng ngay cả loài phát triển chậm cũng cảm nhận được rung động. Chẳng hạn, cây leo có thể “nhận biết” giá đỡ gần đó và điều chỉnh hướng mọc—một dạng giao tiếp tinh tế nhưng chiến lược.
Âm Thanh:
Nghe có vẻ khó tin, nhưng cây cũng có thể “nghe”. Năm 2014, các nhà khoa học phát hiện rễ cây ngô non nghiêng về phía phát ra âm thanh lách tách từ loa. Và năm 2019, một nghiên cứu tại Đại học Tel Aviv cho thấy cà chua và thuốc lá phát ra âm thanh lách tách khi bị căng thẳng—như hạn hán hay bị thương—dù ở tần số siêu âm mà con người không nghe được. Điều thú vị là các loài cây khác có thể “nghe” và phản ứng với những tín hiệu này.
Vậy Điều Này Có Ý Nghĩa Gì?
Hiểu được cách cây giao tiếp không chỉ là một sự kỳ thú mà còn có tính ứng dụng thực tế.
1. Nông Nghiệp Bền Vững:
Nông dân có thể tận dụng VOCs để kiểm soát sâu hại tự nhiên, chẳng hạn trồng cây “truyền tin” cảnh báo các cây khác.
2. Vườn Nhà Khỏe Mạnh:
Người làm vườn trồng xen canh có thể khai thác sự giao tiếp có lợi giữa các loài cây bạn đồng hành.
3. Quản Lý Rừng:
Việc nhận thức cách cây mẹ nuôi dưỡng hệ sinh thái có thể thay đổi cách chúng ta khai thác rừng.
4. Ứng Phó Khí Hậu:
Cây bị căng thẳng do nhiệt độ hoặc hạn hán sẽ phát ra tín hiệu riêng. Nếu theo dõi được, con người có thể sớm phát hiện nguy cơ sụp đổ hệ sinh thái.
Những Điều Chúng Ta Chưa Biết
Vẫn còn nhiều điều bí ẩn. Liệu cây có phân biệt được thông điệp từ họ hàng hay từ loài xa lạ? Chúng làm thế nào để lọc bớt thông tin giữa hệ sinh thái phức tạp? Dù chúng ta mới chỉ chạm đến bề mặt, sự giao tiếp của cây có thể tinh vi và giàu sắc thái chẳng khác gì động vật—chỉ khác là chậm hơn, yên ắng hơn và thiên về hóa học thay vì ngôn từ. Các nhà khoa học như Tiến sĩ Richard Karban từ UC Davis nhấn mạnh rằng chúng ta mới chỉ bắt đầu hiểu: *“Thực vật không chỉ là những thứ xanh tĩnh lặng. Chúng đang giao tiếp, và chúng đang phản ứng”.
Lần Tới Khi Bạn Bước Vào Rừng…
Hãy dừng lại một chút. Tiếng xào xạc trong tán lá, mùi hương thoang thoảng trong không khí—có thể chính là lời thì thầm của cây cối. Dù là tín hiệu phòng thủ, món quà dinh dưỡng, hay thông điệp qua mạng lưới nấm dưới đất, thì quanh ta luôn có những cuộc trò chuyện vô hình diễn ra. Bạn đã bao giờ thấy cây của mình phản ứng với điều gì đó vô hình—như cây bên cạnh bị cắt tỉa hay sự xuất hiện bất ngờ của sâu bệnh? Hãy chia sẻ câu chuyện của bạn. Cùng nhau, chúng ta sẽ giải mã những cuộc trò chuyện xanh này.
