Bạn đã bao giờ chạm vào một loài cây và thấy nó chuyển động chưa? Cảm giác giống như phép màu — nhưng thực ra đó chính là sinh học đang diễn ra!
Hôm nay, chúng ta sẽ cùng khám phá thế giới kỳ thú của những loài cây biết chuyển động. Chúng ta sẽ tìm hiểu cách thức và lý do tại sao một số loài như cây nắp ấm Venus hay cây trinh nữ (Mimosa pudica) lại thay đổi lá và cấu trúc để phản ứng với môi trường.
Hãy sẵn sàng — có thể từ nay bạn sẽ chẳng bao giờ nhìn cây cối theo cách cũ nữa!
Cây Cối Chuyển Động Như Thế Nào?
Phần lớn các loài cây dường như hoàn toàn bất động. Chúng phát triển chậm rãi qua nhiều ngày hay nhiều tuần, chứ không phải trong vài phút hay giây. Nhưng có một nhóm thực vật đặc biệt lại có thể tạo ra những chuyển động nhanh mà mắt thường có thể quan sát.
Khả năng này được gọi là vận động cảm ứng (nastic movement). Nó cho phép một phần của cây thay đổi vị trí để phản ứng trước chạm, ánh sáng hoặc những kích thích khác. Thay vì dùng cơ bắp, cây dựa vào sự thay đổi áp suất nước bên trong tế bào để tạo ra chuyển động.
Hãy cùng quan sát kỹ hơn hai loài cây nổi tiếng nhất với khả năng “cử động”: cây nắp ấm Venus và cây trinh nữ.
Cây Nắp Ấm Venus: Cú Đớp Vô Song
Cây nắp ấm Venus (Dionaea muscipula) là một trong những loài thực vật chuyển động nổi tiếng nhất trong tự nhiên. Đây cũng là loài cây ăn thịt, có khả năng bắt và tiêu hóa côn trùng.
Nó hoạt động thế nào? Mặt trong của lá bẫy có những sợi lông cảm ứng cực nhạy. Khi một côn trùng chạm vào những sợi lông này hai lần liên tiếp trong thời gian ngắn, chiếc bẫy sẽ khép lại chỉ trong khoảng một phần mười giây!
Sau khi bẫy đóng, cây bắt đầu tiết enzyme tiêu hóa, phân giải con mồi thành dưỡng chất. Khi quá trình tiêu hóa kết thúc, chiếc bẫy lại mở ra, sẵn sàng cho lần săn mồi tiếp theo.
Theo Tiến sĩ Rainer Hedrich, nhà sinh lý học thực vật tại Đại học Würzburg: “Cây nắp ấm Venus là một trong những loài thực vật chuyển động nhanh nhất trên Trái Đất, và là minh chứng tuyệt vời cho cách thực vật sử dụng vật lý và hóa học để đạt được những chuyển động phi thường”.
Cây Trinh Nữ: Mimosa Pudica
Một loài thực vật chuyển động nổi tiếng khác là cây trinh nữ (Mimosa pudica). Nếu bạn nhẹ nhàng chạm vào lá, chúng sẽ cụp lại và rũ xuống chỉ trong vài giây.
Tại sao lại như vậy? Các nhà khoa học cho rằng đây là một cơ chế phòng vệ. Khi cụp lá, cây có thể khiến động vật ăn cỏ sợ hãi hoặc tự bảo vệ khỏi những tác động môi trường như gió mạnh hay mưa lớn.
Chuyển động này được tạo ra bởi sự thay đổi nhanh áp suất nước trong các tế bào đặc biệt gọi là pulvini, nằm ở gốc mỗi lá chét. Khi nước thoát ra khỏi các tế bào này, lá sẽ sụp xuống, tạo nên chuyển động.
Các Loài Cây Khác Biết Chuyển Động
Dù cây nắp ấm Venus và cây trinh nữ là hai “ngôi sao”, nhiều loài thực vật khác cũng có những chuyển động tinh tế hoặc bất ngờ:
- Cây gọng vó (Drosera): Loài cây ăn thịt này dùng những xúc tu dính chặt, từ từ cuộn quanh côn trùng bị mắc bẫy.
- Cây biết múa (Desmodium gyrans): Những lá nhỏ của nó có thể chuyển động rõ ràng để phản ứng với âm thanh hoặc sự thay đổi nhiệt độ.
- Bìm bìm (Ipomoea): Hoa của chúng nở và khép lại hằng ngày, dõi theo ánh mặt trời.
Ngay cả các loài leo như đậu hay đậu Hà Lan cũng thể hiện một dạng vận động gọi là circumnutation, khi chồi non chuyển động vòng tròn chậm rãi để tìm điểm tựa.
Tại Sao Sự Chuyển Động Quan Trọng?
Bạn có thể tự hỏi — tại sao thực vật cần phải chuyển động?
Các chuyên gia như Tiến sĩ Simon Gilroy, nhà sinh học thực vật tại Đại học Wisconsin-Madison, chỉ ra rằng: “Chuyển động của thực vật là một công cụ sinh tồn thiết yếu”. Nó giúp cây:
• Bắt mồi (ở loài ăn thịt)
• Né tránh hoặc ngăn cản động vật ăn lá
• Thích nghi với thay đổi ánh sáng hoặc nhiệt độ
• Tìm điểm tựa trong quá trình phát triển
Bằng việc nghiên cứu các cơ chế này, các nhà khoa học đang rút ra những bài học quý giá về cơ học sinh học, thậm chí còn ứng dụng trong robot học và khoa học vật liệu.
Bạn Có Thể Trồng Loài Cây Biết Chuyển Động Không?
Tin vui là — có! Nhiều loài cây kỳ thú này có thể được trồng ngay tại nhà:
• Cây nắp ấm Venus phát triển tốt trong điều kiện nhiều ánh sáng và độ ẩm cao.
• Cây trinh nữ thường được trồng như một loại cây cảnh thú vị vì phản ứng khi chạm vào.
• Cây gọng vó có thể được nuôi trong bể kính (terrarium) với độ ẩm và đất thích hợp.
Việc trồng những loài cây biết chuyển động có thể khơi gợi trí tò mò và giúp ta thêm trân trọng tài năng ẩn giấu của tự nhiên.
Hãy Tiếp Tục Khám Phá!
Thật đáng kinh ngạc khi một số loài thực vật có thể chuyển động nhanh hơn cả những gì ta tưởng tượng! Những hành vi kỳ diệu này nhắc nhở chúng ta rằng thế giới thực vật chứa đầy bất ngờ.
Lần tới khi bạn ghé thăm một khu vườn hay cửa hàng cây cảnh, hãy để ý xem có loài cây biết chuyển động nào không — biết đâu bạn sẽ muốn mang một chậu về nhà! Và nếu bạn đã từng trồng chúng, hãy chia sẻ bí quyết và câu chuyện của mình. Hãy cùng nhau tiếp tục khám phá phép màu của thiên nhiên!
