Bạn đã bao giờ tự hỏi tại sao các đạo diễn có thể đưa chúng ta đi trên một chuyến tàu lượn cảm xúc chỉ bằng ánh sáng, chuyển động và âm thanh? Nghệ thuật làm phim vượt xa khỏi phạm vi diễn viên và kịch bản.

Các đạo diễn sử dụng hàng loạt kỹ thuật thị giác và thính giác—từ góc quay, bố cục, màu sắc cho đến ánh sáng—để định hình câu chuyện và khơi gợi cảm xúc.

Bằng cách hiểu được cách những yếu tố điện ảnh này vận hành, chúng ta có thể cảm nhận trọn vẹn sức mạnh kể chuyện trong điện ảnh.

1. Vai trò của góc quay và chuyển động máy quay

Máy quay thường được ví như “đôi mắt” của khán giả, nhưng thực tế nó còn hơn thế nhiều. Đây là công cụ có thể thao túng những gì ta thấy, cách ta nhìn và cả cảm xúc ta dành cho diễn biến. Các đạo diễn dùng nhiều góc quay khác nhau để kiểm soát góc nhìn và dẫn dắt sự chú ý của người xem.

Ví dụ, một cú máy từ trên cao khiến nhân vật trông nhỏ bé, yếu ớt; trong khi một góc máy thấp có thể khiến họ trở nên quyền lực, đáng sợ. Cảnh quay cận cảnh nhấn mạnh những chi tiết tinh tế, thường khắc họa cảm xúc, còn cảnh toàn rộng giúp đặt bối cảnh, gợi cảm giác cô độc hay mở rộng không gian.

Chuyển động của máy quay cũng giữ vai trò to lớn trong việc kể chuyện. Một cú zoom chậm có thể tạo cảm giác căng thẳng, còn những cú lia máy nhanh hoặc tracking shot sẽ làm tăng sự kịch tính. Nhờ những thủ pháp ấy, đạo diễn giúp ta “cảm nhận” câu chuyện thay vì chỉ ngồi xem thụ động.

2. Bố cục: Khuôn khổ của câu chuyện

Bố cục trong phim là nghệ thuật sắp đặt các yếu tố trong khung hình. Mỗi quyết định của đạo diễn về những gì được đưa vào khung hình đều có thể định hình cách người xem hiểu về cảnh quay.

Nguyên tắc “Quy tắc một phần ba” thường được áp dụng để tạo sự cân bằng. Khi khung hình được chia thành lưới 3x3, những yếu tố quan trọng được đặt tại giao điểm hoặc dọc theo đường chia, tạo cảm giác hài hòa tự nhiên.

Tuy nhiên, đạo diễn có thể cố tình đặt nhân vật lệch trung tâm để khơi gợi sự bất an hoặc cho thấy họ bị tách biệt khỏi môi trường. Ngoài ra, việc sử dụng khoảng trống (negative space) cũng có thể truyền tải nỗi cô đơn hoặc nhấn mạnh tầm quan trọng của nhân vật. Sự điều chỉnh tinh tế này là chìa khóa tạo nên cộng hưởng cảm xúc với khán giả.

3. Ánh sáng và màu sắc: Định hình bầu không khí

Ánh sáng là một công cụ kể chuyện cực kỳ quyền năng. Nó có thể ngấm ngầm ảnh hưởng đến tâm trạng cảnh phim, và các đạo diễn thường hết sức tỉ mỉ trong lựa chọn ánh sáng. Ánh sáng tươi, đều (high-key) mang lại cảm giác vui vẻ, trong sáng; trong khi ánh sáng tối, nhiều bóng đổ (low-key) khiến cảnh phim trở nên huyền bí, u ám.

Cách định hướng ánh sáng cũng mang ý nghĩa riêng. Ví dụ, ánh sáng chiếu từ sau (backlighting) có thể khiến nhân vật trông anh hùng, siêu phàm; còn ánh sáng ngang (side lighting) lại phơi bày khuyết điểm, tạo bóng kịch tính.

Về màu sắc, mỗi gam màu đều mang hàm nghĩa tâm lý riêng. Tông ấm (đỏ, cam, vàng) gợi cảm xúc mãnh liệt như đam mê hay giận dữ; còn tông lạnh (xanh, lục) thường gắn với sự bình yên, nỗi buồn hay tĩnh lặng. Các bảng màu thường được đạo diễn lựa chọn có chủ ý nhằm khắc sâu nhịp cảm xúc của cảnh. Tương phản màu sắc—chẳng hạn một nhân vật mặc đồ tối nổi bật giữa khung nền rực rỡ—cũng có thể báo hiệu xung đột nội tâm.

4. Thiết kế âm thanh: Không chỉ là nhạc

Khi nhắc đến âm thanh trong phim, ta thường nghĩ ngay đến nhạc nền hoặc hiệu ứng âm thanh, nhưng thực tế nó còn đóng vai trò gắn kết cảm xúc. Âm nhạc có thể thổi bùng hồi hộp, nhân đôi niềm vui hoặc khắc sâu nỗi buồn, tùy cách sử dụng.

Ngoài âm nhạc, đạo diễn còn tận dụng âm thanh môi trường để làm thế giới phim sống động. Ví dụ, tiếng đồng hồ tích tắc có thể gia tăng căng thẳng trong phim kinh dị, trong khi một làn gió khẽ thổi lại gợi sự bình yên trong phim tâm lý.

Thậm chí, sự im lặng cũng là một vũ khí mạnh mẽ. Trong khoảnh khắc cao trào, im lặng ép buộc khán giả tập trung tuyệt đối vào hành động và cảm xúc, khiến kịch tính tăng lên gấp bội. Một khoảng lặng đúng lúc có thể khiến người xem nín thở, hồi hộp chờ đợi.

5. Kết nối cảm xúc: Sức mạnh của sự đồng cảm

Suy cho cùng, mục tiêu của đạo diễn là khơi gợi phản ứng cảm xúc từ khán giả. Họ tạo ra những nhân vật mà ta có thể đồng cảm, quan tâm và gắn bó. Nhưng sự kết nối này không chỉ đến từ diễn xuất; chính những lựa chọn kỹ thuật—góc máy, ánh sáng, bố cục, âm thanh—định hình cách ta cảm nhận nhân vật và những gì họ trải qua.

Ví dụ, việc quay cận cảnh gương mặt nhân vật có thể nhấn mạnh sự mong manh, trong khi một cảnh toàn xa lại khiến họ trở nên nhỏ bé, lạc lõng. Việc bố trí nhân vật trong khung hình cùng màu sắc, khoảng cách với người khác cũng truyền đạt nhiều điều về trạng thái cảm xúc của họ.

Bằng cách khéo léo dệt nên câu chuyện, đạo diễn ngầm điều khiển cảm xúc người xem—lôi kéo ta lại gần nhân vật, khuyến khích đồng cảm hoặc giữ ta trong căng thẳng nghẹt thở.

Kết luận: Ảnh hưởng vô hình của đạo diễn

Khi ngồi xuống xem một bộ phim, ta có thể không ý thức được rằng kỹ thuật của đạo diễn đã định hình toàn bộ trải nghiệm của mình. Nhưng từ cú lia máy tinh tế cho đến ánh sáng giàu cảm xúc, mọi chi tiết ta thấy và nghe đều được tính toán kỹ lưỡng để kể một câu chuyện sâu hơn.

Nhờ vậy, đạo diễn có thể đưa ta đi qua hành trình của niềm vui, nỗi buồn, sự hồi hộp hay phấn khích. Lần tới khi bạn xem phim, hãy thử để ý kỹ hơn—những chi tiết tưởng chừng nhỏ bé ấy chính là yếu tố làm nên sức mạnh nghệ thuật điện ảnh, phức tạp và thấm thía hơn bạn từng tưởng tượng.