Bạn đã bao giờ nghe ai đó nói rằng: "Hãy bật nhạc cho cây nghe – sẽ giúp chúng phát triển tốt hơn"? Nghe có vẻ như bước ra từ truyện cổ tích, nhưng thật bất ngờ, ý tưởng ấy lại có phần dựa trên cơ sở khoa học.
Dù bạn là một người làm vườn dày dạn hay chỉ đơn giản muốn cây húng quế ngoài cửa sổ tươi tốt hơn, chủ đề này có thể khiến bạn nhìn nhận lại "những người bạn xanh" của mình.
Vậy hãy cùng khám phá: Liệu thực vật có thể "nghe" được không? Và âm nhạc hay âm thanh có thực sự tạo ra sự khác biệt trong quá trình sinh trưởng của chúng?
Thực Vật Không Có Tai — Nhưng Đó Chưa Phải Là Tất Cả
Dĩ nhiên, cây cối không có tai hay não bộ như động vật. Chúng không nghe nhạc theo cách con người cảm nhận. Nhưng điều đó không đồng nghĩa với việc chúng hoàn toàn vô cảm với âm thanh. Cây rất nhạy với môi trường xung quanh. Chúng phản ứng với ánh sáng, trọng lực, sự tiếp xúc và cả rung động trong không khí lẫn trong đất. Xét cho cùng, âm thanh chính là rung động – những làn sóng năng lượng lan truyền qua các môi trường như không khí hoặc nước. Nhiều nhà khoa học hiện tin rằng thực vật có thể "cảm nhận" các rung động âm thanh theo một cách riêng biệt, thông qua các tế bào hoặc cấu trúc đặc biệt.
Những Gì Nghiên Cứu Khoa Học Cho Thấy
Trong vài thập kỷ trở lại đây, nhiều thí nghiệm đã được thực hiện để kiểm tra tác động của âm thanh lên sự phát triển của thực vật. Một nghiên cứu nổi tiếng vào thập niên 1960 cho thấy âm nhạc cổ điển có vẻ thúc đẩy sự sinh trưởng của cây hoa kim châm. Những cây được tiếp xúc với âm nhạc không chỉ phát triển nhanh hơn mà còn có lá to hơn so với những cây bị giữ trong im lặng. Các nghiên cứu hiện đại tiếp tục củng cố kết luận này. Năm 2007, các nhà khoa học tại Viện Công nghệ Sinh học Nông nghiệp Quốc gia Hàn Quốc phát hiện rằng cây lúa được nghe nhạc cổ điển có sự kích hoạt của các gen liên quan đến tăng trưởng. Năm 2014, một công bố trên tạp chí Trends in Plant Science gợi ý rằng thực vật có thể sử dụng các cấu trúc siêu nhỏ gọi là thụ thể cơ học để cảm nhận các rung động. Chính các thụ thể này giúp cây cảm nhận gió, chạm và có thể là cả âm thanh.
Âm Thanh Khác Nhau – Tác Động Khác Nhau?
Không phải âm thanh nào cũng có ảnh hưởng giống nhau đối với cây trồng. Một số nghiên cứu cho thấy nhạc cổ điển hoặc âm nhạc nhẹ nhàng mang lại tác động tích cực nhất. Ngược lại, tiếng ồn lớn hoặc âm thanh gắt (như giao thông hay nhạc rock cường độ cao) có thể gây ra phản ứng giống như căng thẳng ở thực vật. Các nhà nghiên cứu tin rằng tần số và nhịp điệu của sóng âm có vai trò quan trọng. Ví dụ:
• Âm thanh tần số thấp (100–500 Hz) thường thúc đẩy sự phát triển của rễ
• Âm thanh tần số cao hơn có thể kích thích sự ra lá hoặc nở hoa
• Tiếng ồn lớn kéo dài có thể làm giảm tỷ lệ nảy mầm hoặc gây tổn thương cây nhạy cảm
Nói cách khác, cũng như con người, cây có vẻ "thích" môi trường yên tĩnh, nhẹ nhàng để phát triển tốt hơn.
Phản Ứng Của Cây Trước Âm Thanh
Khi được tiếp xúc với âm thanh, một số cây thể hiện những thay đổi tinh tế nhưng có thể đo lường được như:
• Tăng tốc độ sinh trưởng chiều cao và chiều dài rễ
• Sản xuất nhiều diệp lục hơn – yếu tố then chốt cho quá trình quang hợp
• Thân cây vững chắc hơn và lá lớn hơn
Một số nhà nghiên cứu còn cho rằng có loài cây có thể "nghiêng" hoặc hướng thân về phía nguồn phát âm, tương tự như cách chúng hướng về ánh sáng. Đây có thể là cách mà thực vật tìm kiếm "rung động tích cực".
Âm Thanh Có Thể Bảo Vệ Thực Vật?
Điều thú vị là âm thanh không chỉ giúp cây phát triển, mà còn có thể đóng vai trò bảo vệ. Một nghiên cứu năm 2019 phát hiện rằng khi nghe tiếng ong bay gần, một số loài hoa sẽ tăng lượng đường trong mật để hấp dẫn côn trùng thụ phấn – qua đó cải thiện khả năng sinh sản. Ngoài ra, các nhà khoa học đang thử nghiệm việc dùng âm thanh để kiểm soát sâu bệnh. Một số tần số nhất định có thể xua đuổi côn trùng có hại hoặc ức chế nấm mốc, trở thành giải pháp thay thế tự nhiên cho hóa chất.
Mẹo Nhỏ Cho Người Yêu Cây
Nếu bạn muốn thử áp dụng âm thanh cho cây trồng tại nhà, hãy bắt đầu với vài gợi ý đơn giản:
• Chọn nhạc không lời nhẹ nhàng hoặc nhạc cổ điển
• Mở với âm lượng vừa phải (tránh mở quá lớn)
• Duy trì đều đặn — khoảng 1–3 giờ mỗi ngày là lý tưởng
• Thử nghiệm với nhiều thể loại âm thanh và theo dõi phản ứng của cây
Tuy nhiên, hãy nhớ rằng: âm nhạc chỉ là một yếu tố bổ trợ thú vị, còn ánh sáng, nước và đất vẫn là yếu tố cốt lõi quyết định sức khỏe của cây.
Chuyên Gia Nói Gì?
Tiến sĩ Monica Gagliano, nhà sinh thái học tiến hóa và tác giả cuốn Thus Spoke the Plant, là một trong những người tiên phong nghiên cứu về âm học thực vật. Bà cho rằng thực vật “có khả năng cảm nhận âm thanh một cách có ý nghĩa” và thậm chí có thể dùng rung động để giao tiếp hoặc phát hiện mối đe dọa xung quanh. Dù một số quan điểm của bà vẫn gây tranh cãi trong giới khoa học truyền thống, nhưng sự quan tâm ngày càng tăng cho thấy thực vật có thể nhạy cảm và phản ứng nhiều hơn chúng ta từng nghĩ.
Vậy Cây Có Thể “Nghe” Thật Không?
Dù cây không “nghe” như con người, nhưng chúng phản ứng với rung động âm thanh – và những phản ứng đó có thể tác động đến quá trình sinh trưởng, sức khỏe và sự phát triển. Từ khả năng hấp thụ chất dinh dưỡng tốt hơn, kháng stress hiệu quả hơn, đến tốc độ phát triển nhanh hơn — âm nhạc có thể thực sự là “gia vị bí mật” cho những chậu cây hạnh phúc của bạn.
