Nếu bạn từng tưởng tượng sẽ như thế nào khi gặp một “linh hồn biển khơi” thực sự, có lẽ bạn đã nghĩ đến cá heo.

Với năng lượng nghịch ngợm, đôi mắt tò mò và tính cách thân thiện, cá heo đã trở thành một trong những loài động vật được yêu thích nhất trên Trái Đất.

Nhưng đằng sau vẻ ngoài duyên dáng ấy là cả một thế giới tràn đầy trí thông minh, cảm xúc và những thách thức. Hôm nay, hãy cùng khám phá cuộc sống kỳ thú của chúng và tìm hiểu cách chúng ta, những cư dân trên cùng hành tinh, có thể làm gì nhiều hơn để hiểu và bảo vệ chúng.

Cá heo: Những chuyên gia xã hội của đại dương

Cá heo không chỉ dễ thương—chúng là một trong những loài động vật thông minh và xã hội nhất đại dương. Chúng sống thành bầy, giao tiếp với nhau qua những tiếng huýt đặc biệt (đúng vậy, mỗi con có một tên riêng!), và hợp tác để tìm kiếm thức ăn hoặc bảo vệ con non. Chúng chủ yếu ăn cá và mực, nhưng cũng là một phần trong chuỗi thức ăn lớn hơn, nơi những loài săn mồi biển lớn như cá mập có thể săn đuổi chúng. Đó là lý do tại sao cá heo đóng vai trò quan trọng trong việc duy trì sự cân bằng của đại dương.

Báo cáo sức khỏe tự nhiên của đại dương

Các nhà khoa học gọi cá heo là “chỉ số” của sức khỏe đại dương. Điều đó có nghĩa là, bằng cách nghiên cứu cá heo—như hành vi hoặc tình trạng sức khỏe của chúng—chúng ta có thể xác định xem đại dương có sạch sẽ hay bị ô nhiễm. Nếu cá heo mắc bệnh hoặc biến mất, điều đó thường là một dấu hiệu cảnh báo cho chính chúng ta. Ô nhiễm trong biển không chỉ gây hại cho sinh vật biển—cuối cùng, nó còn ảnh hưởng đến thực phẩm và nguồn nước của chúng ta.

Rất nhiều loài cá heo

Có phải bạn nghĩ rằng “cá heo” chỉ có một loài? Thực tế, có khoảng 42 loại! Chúng đều thuộc một nhóm động vật lớn hơn gọi là “bộ cá voi” (cetaceans), bao gồm cả cá voi và cá heo chuột. Hầu hết cá heo sống ở các đại dương—từ những vùng nước nhiệt đới ấm áp đến những biển lạnh giá. Tuy nhiên, một số, như cá heo sông Amazon, thực sự sống trong nước ngọt! Trong số đó, lớn nhất là cá voi sát thủ (orca), có thể nặng tới 10 tấn và dài 10 mét. Còn nhỏ nhất? Đó là cá heo Māui, thường được gọi là “Người Hobbit của đại dương”, chỉ dài khoảng 1,2 mét và sống gần New Zealand.

Cá heo từng là động vật trên cạn

Bạn có tin được không, cá heo không phải lúc nào cũng sống dưới nước. Khoảng 50 triệu năm trước, tổ tiên của chúng từng là động vật trên cạn! Đến ngày nay, bạn vẫn có thể thấy những dấu tích. Vây của chúng trông rất giống chân tay của động vật trên cạn, và xương sống của chúng chuyển động lên xuống (chứ không phải từ bên này sang bên kia như cá), giống như động vật đi lại. Cá heo cũng thở bằng lỗ thở (blowhole), cho thấy chúng vẫn là động vật có vú, giống như chúng ta.

Chúng nói chuyện và định vị bằng âm thanh

Mỗi con cá heo có một tiếng huýt đặc biệt—như một cái tên—và chúng dùng nó để gọi nhau. Nhưng đó chưa phải là tất cả. Cá heo còn sử dụng định vị bằng âm thanh (echolocation), một dạng sonar tự nhiên. Chúng phát ra các âm thanh cao, các âm thanh này dội lại từ các vật thể trong nước, giúp chúng “nhìn” bằng âm thanh. Đây là cách chúng tìm thức ăn và tránh chướng ngại vật, ngay cả trong những vùng nước tối hoặc đục.

Cá heo rất thông minh

Một ví dụ nổi bật về trí thông minh của cá heo là khả năng nhận ra mình trong gương. Một con cá heo mũi chai non có thể nhận ra bản thân trong gương từ khi 7 tháng tuổi. Ở người, điều này thường xảy ra vào khoảng 2 tuổi! Cá heo cũng biết cách sử dụng công cụ. Ở Shark Bay, Australia, chúng bảo vệ mũi của mình bằng bọt biển biển khi đào thức ăn quanh các mỏm đá sắc.

Những tay bơi và tay nhảy mạnh mẽ

Một số loài cá heo có thể bơi với tốc độ 50 km/h và lặn sâu tới 55 mét để săn cá, mực và các loài động vật giáp xác nhỏ. Chúng dành khoảng 17% thời gian trong ngày để ăn và nửa thời gian còn lại để dạo quanh lãnh thổ của mình—có thể lên tới 400 km²! Chúng cần nín thở dưới nước, và một số loài, như cá heo xám, có thể nín thở đến 30 phút! Khi bơi chậm, chúng ngoi lên để thở một hoặc hai lần mỗi phút, nhưng khi chúng lao nhanh qua mặt nước, bạn sẽ thường thấy chúng nhảy lên không trung để hít thở. Nói về việc nhảy—cá heo mũi chai có thể nhảy cao tới 5 mét trên mặt nước! Đó là một trong những hành vi vui nhộn và tràn đầy năng lượng nhất của chúng.

Cuộc sống và gia đình của cá heo

Cá heo lớn lên ở các độ tuổi khác nhau, tùy thuộc vào loài. Một số trưởng thành ở tuổi 5, số khác thì đến tận 13. Thời gian mang thai kéo dài từ 9 đến 16 tháng. Cá heo mũi chai thường sinh con đầu lòng vào khoảng 5–7 tuổi và sinh con mỗi 2–3 năm. Chúng chỉ sinh một con mỗi lần, và các con cá heo khác trong bầy thường giúp bảo vệ đứa bé. Những đứa con được sinh ra bằng đuôi trước (để tránh bị chết đuối) và sống nhờ sữa mẹ trong khoảng 3 năm. Trong tự nhiên, cá heo mũi chai có thể sống tới 30 năm, và cá voi sát thủ có thể sống tới 80 năm!

Mặt tối: Cá heo trong điều kiện nuôi nhốt

Hiện có hơn 3.000 con cá heo sống trong điều kiện nuôi nhốt, chủ yếu là cá heo mũi chai. Nhiều con bị bắt từ tự nhiên hoặc được sinh ra trong các chương trình sinh sản giới hạn. Chúng bị buộc phải biểu diễn các trò diễn xiếc và tương tác với khách du lịch để kiếm tiền. Theo nghiên cứu, ngành du lịch liên quan đến cá heo trên toàn cầu có giá trị lên tới 5,5 tỷ Đô la. Những bể nuôi lớn nhất tại các công viên cá heo chỉ rộng khoảng 444 m²—quá nhỏ so với môi trường tự nhiên, nơi cá heo có thể bơi qua hàng trăm cây số. Những môi trường nhân tạo này không thể cung cấp cho cá heo những gì chúng cần: không gian, sự tự do và sự lựa chọn. Không chỉ vậy, các buổi biểu diễn, các phiên bơi cùng du khách và chụp ảnh kỷ niệm có thể gây căng thẳng, tổn thương và thậm chí rút ngắn tuổi thọ của chúng.

Chúng ta có thể làm gì?

Chúng tôi tin rằng mỗi con cá heo đều xứng đáng có một cuộc sống tự do trong thiên nhiên hoang dã. Với tư cách là những người thích quan tâm đến động vật và hành tinh, chúng ta có thể giúp đỡ bằng cách không ủng hộ các chương trình biểu diễn cá heo, lên tiếng yêu cầu các luật tốt hơn và ủng hộ các tổ chức bảo tồn. Hãy nhớ rằng, ngay cả những hành động nhỏ cũng có thể lan tỏa thành những đợt sóng lớn. Lần tới khi bạn nhìn thấy hình ảnh cá heo hoặc nghe tiếng huýt của chúng, hy vọng rằng bạn sẽ nhớ chúng thông minh, hòa đồng và đặc biệt đến mức nào—và chúng cần chúng ta giúp đỡ ra sao. Hãy giữ cho đại dương luôn an toàn, không chỉ cho cá heo, mà còn cho tất cả chúng ta!